.png)
Της Ανδριάνας Δελέγκου
Υπόθεση σχετικά με τη δικαιοδοσία του Συμβουλίου του ICAO (Bahrain, Egypt,Saudi Arabia and United Arab Emiratesv. Qatar)
International Court of Justice, Judgment of 14 July 2020 [1]
Ι. Εισαγωγή
Η παρούσα υπόθεση αφορά διαφορά που ανέκυψε μεταξύ Κατάρ και Μπαχρέιν, Αιγύπτου, Σαουδικής Αραβίας και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, περί το 2017,όταν τα τελευταία τέσσερα κράτη επέβαλαν περιορισμούς στα δικαιώματα του πρώτου στον εναέριο χώρο και διέκοψαντις διπλωματικές τους σχέσεις, κατηγορώντας το ότι εκθέτεισε κίνδυνο την εθνική τους κυριαρχία μέσωυποστήριξης τρομοκρατικών ομάδων.
Προσφεύγοντας στο Συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization – ICAO), το Κατάρ υποστήριξε ότι οι Χώρες του Περσικού Κόλπου,επιβάλλοντάς του αεροπορικούς περιορισμούς, παραβίασαν τις υποχρεώσεις τους βάσει της Σύμβασης για τη Διεθνή Πολιτική Αεροπορία (Σύμβαση του Σικάγο). Κατά των αξιώσεων αυτών, οι προαναφερόμενες τέσσερις χώρες προέβαλαν προδικαστική ένσταση περί ελλείψεως δικαιοδοσίας του Συμβουλίου, την οποία αυτό απέρριψε, με αποτέλεσμα να προσφύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ),ασκώντας έφεση κατά της απόφασηςτου Συμβουλίου.
ΙΙ. Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας Ο ICAO αριθμεί 193 κράτη-μέλη και αποτελεί διεθνή οργανισμό στο πλαίσιο του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών. Θεσμοθετήθηκε από τη Σύμβαση του Σικάγο, που υπεγράφη στις 7 Δεκεμβρίου 1944, και αποτελεί το καταστατικό κείμενο αυτού. Στόχος του είναι η προώθηση της συνεργασίας των κρατών-μελών του στις διεθνείςαερομεταφορές, καθώς και η αποφυγήδιενέξεων μεταξύ τους. [2][3]
Όσον αφορά το Συμβούλιο, αυτό αποτελεί μόνιμο εκτελεστικό όργανο του ICAO,απαρτιζόμενο από 36 κράτη που εκλέγονται από τη Συνέλευση για περίοδο τριών ετών, ενώ οι αποφάσεις του λαμβάνονται με πλειοψηφία. Οι αρμοδιότητές του είναι διοικητικές, ελεγκτικές, νομοθετικές, αλλά και δικαιοδοτικές και αφορούν την επίλυση διαφορώνμεταξύ των κρατών-μελών. Να σημειωθεί δε, ότι βάσει του άρθρου 84 της Σύμβασης του Σικάγο, εγκαθιδρύεται ένα σύστημα επίλυσηςδιαφορών ομοιάζον με εκείνο του ΔΔΧ. [4]
Οι δε δικαιοδοτικές διαδικασίες του Κεφαλαίου XVIII της Σύμβασης του Σικάγο,εφαρμόζονται επί διαφορών που ανακύπτουν από την ερμηνεία και εφαρμογή της Σύμβασης και των Παραρτημάτων της, της πρόσθετης στη Σύμβαση Συμφωνίας περίδιαμετακομίσεως (Transit Agreement), και επί διαφορώναπό διμερείς συμβάσεις, στις οποίες ειδικήρήτρα παραπέμπει στη δικαιοδοσία του ICAO. [4][5][6][7]
ΙΙΙ. Ιστορικό υπόθεσης
1. Πραγματικά περιστατικά
Αναφορικά με την εξεταζόμενη υπόθεση, στις 5 Ιουνίου 2017, οι Κυβερνήσεις των Μπαχρέιν, Αιγύπτου, Σαουδικής Αραβίας και ΗΑΕ διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Κατάρ, επιβάλλοντας περιοριστικά μέτρα στις επίγειες, θαλάσσιες και εναέριες γραμμές επικοινωνίας με το συγκεκριμένο κράτος, αλλά και αεροπορικούς περιορισμούς. Οι περιορισμοί αυτοί επιβλήθηκαν ως «νόμιμα αντίμετρα», λόγω παραβιάσεως εκ μέρους του Κατάρ, όπως υποστηρίζουν τα τέσσερα κράτη, της Συμφωνίας του Ριάντ (Riyadh Agreement) της 23ης και 24ης Νοεμβρίου 2013, του Μηχανισμού Εφαρμογής της Συμφωνίας του Ριάντ της 17ης Απριλίου 2014, και της Συμπληρωματικής Συμφωνίας του Ριάντ της 16ης Νοεμβρίου 2014, καθώς και άλλων υποχρεώσεών του στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Οι συμφωνίες αυτές μεταξύ Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ομάν, Κατάρ, Σαουδικής Αραβίας και ΗΑΕ, υπογράφηκαν με στόχο την ειρηνική επίλυση διαφορών μεταξύ των χωρών αυτών, και αφορούν τις εσωτερικές υποθέσεις, τα μέσα ενημέρωσης, τη δημιουργία κλίματος ασφάλειας και σταθερότητας για τις χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Περσικού Κόλπου (Gulf Cooperation Council). [8]
Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω ενεργειών, απαγορεύτηκε η προσγείωση και απογείωση στα αεροδρόμια των τεσσάρων χωρών, καθώς και το δικαίωμα πτήσης πάνω από τα εδάφη τους, κάθε αεροσκάφους είτε συνδεομένου καθ’ οιονδήποτε τρόπο με το Κατάρ είτε όχι,και πάντως που πετούσε από καιπρος αυτό.
2. Αίτηση του Κατάρ στο Συμβούλιο του ICAO
Στις 30 Οκτωβρίου 2017, το Κατάρ υπέβαλε αίτηση ενώπιον του Συμβουλίου του ICAO, βάσει του άρθρου 84 της Σύμβασης του Σικάγο, υποστηρίζοντας ότι οι αεροπορικοί περιορισμοί που του επέβαλαν Μπαχρέιν, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ παραβιάζουν τις υποχρεώσεις αυτών βάσει της εν λόγω Σύμβασης. [9] Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθείτι ακριβώς προβλέπειτο επίμαχο άρθρο σχετικά με τη διευθέτηση διαφορών, που αποτελεί και κεντρικό άξονα της παρούσας δικαστικής απόφασης. Ειδικότερα, στο άρθρο ορίζεται ότι, σε περίπτωση αδυναμίας διευθέτησης, μέσω διαπραγματεύσεων, διαφωνίαςανακύπτουσας μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών, η οποία αφορά την ερμηνεία ή την εφαρμογή της Σύμβασης και των Παραρτημάτων της, αυτή θα λυθεί ενώπιοντου Συμβουλίου, μετά από αίτηση οποιουδήποτε θιγόμενου κράτους. Οι δικαιοδοτικές διαδικασίες των άρθρων 84 επ. προβλέπονται σε σχετικό Κανονισμό περί Επίλυσης Διαφορών. [4][10]
3. Προκαταρκτικές ενστάσεις αιτούντων
Στις 19 Μαρτίου 2018, τα τέσσερα διαφωνούντα με το Κατάρ κράτη προέβαλαν δύο προκαταρκτικές ενστάσειςενώπιον του Συμβουλίου του ICAO, ενέργειαπου προβλέπεται από το άρθρο 5 του Κανονισμού περί Επίλυσης Διαφορών.Συγκεκριμένα, προβλέπεται η δυνατότητα προβολής προδικαστικών ενστάσεων, μόνο επί της αρμοδιότητας του Συμβουλίου σχετικά με το ζήτημα που παρουσιάστηκε από το αιτούν μέρος. Παρεπόμενα, η απόφαση επί των προδικαστικών ενστάσεων μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εφέσεως, αυτοτελώς, ενώπιον του ΔΔΧ. [4][10]
Υποστηρίχθηκε, λοιπόν,ότι το Συμβούλιο δεν είχε δικαιοδοσία να εξετάσει το επίμαχο ζήτημα, καθώς η διαφωνία μεταξύ των μερών αφορούσε ζητήματα εκτός δικαιοδοσίας του συγκεκριμένου οργάνου. Ειδικότερα, υποστηρίχθηκε ότι, πριν την προσφυγή στο Συμβούλιο, το Κατάρ δεν είχε προβεί στις απαραίτητες διπλωματικές διαπραγματεύσεις με σκοπό την άμβλυνση ή λύση της διαφοράς, οι οποίες αποτελούν προϋπόθεση του παραδεκτού της προσφυγής. Τελικά,στις 29 Ιουνίου 2018, το Συμβούλιο απέρριψε τις ενστάσεις, κρίνοντάς τες ως μία.
ΙV. Δικαίωμα προσφυγήςστο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης
Στις 4 Ιουλίου 2018, οι τέσσερις προαναφερθείσες χώρες κατέθεσαν κοινή αίτησηστο ΔΔΧ, εφεσιβάλλοντας την αρνητική γι’ αυτές απόφασητου Συμβουλίου. Ταυτόχρονα, Μπαχρέιν, Αίγυπτος και ΗΑΕ προσέβαλαν έτερη απόφαση του Συμβουλίου, επίσης της 29ης Ιουνίου 2018, σχετικά με προσφυγή του Κατάρ εναντίον τους, αυτή τη φορά βάσει του άρθρου ΙΙ, τμήμα 2, της Διεθνούς Συμφωνίας περί Διέλευσης Αεροπορικών Γραμμών (International Air Services Transit Agreement - IASTA).[11]
Σύμφωνα με το άρθρο 84 της Σύμβασης του Σικάγο, με την επιφύλαξη του άρθρου 85 περί διαιτησίας, κάθε συμβαλλόμενο κράτος μπορεί να εφεσιβάλει την απόφαση του Συμβουλίου ενώπιον ειδικού (ad hoc) Διαιτητικού Δικαστηρίου, με τη συμφωνία των υπολοίπων μερών, ή ενώπιοντου Διαρκούς Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης, δηλαδή, του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Ομοίως, η αρμοδιότητα του ΔΔΧ να κρίνει επί της εφέσεως αναφέρεται και στην διάσημηυπόθεση του Δικαστηρίου India v. Pakistan (βλ. σελ. 53, παρ. 15, και σελ. 60, παρ. 25). [12][13]
V. Κρίση του Δικαστηρίου
1. Προβαλλόμενοι λόγοι έφεσης
Α. Έλλειψη δέουσας διαδικασίας (due process) Ο πρώτος λόγος έφεσης, που όμως εξετάστηκε τελευταίος από το ΔΔΧ, στηρίζεταιστο επιχείρημα ότι οι «παρατυπίες» στις διαδικασίες τις οποίες ακολούθησε το Συμβούλιο κατά την έκδοση της απόφασήτου, προσέβαλαν θεμελιωδώς τις απαιτήσεις για μια δίκαιη δικαιοδοτική διαδικασία, σύμφωνα με τους κανόνες του ίδιου του Συμβουλίου, με αποτέλεσμα να είναι ab initio άκυρες (βλ. σκ. 109-115).
Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε ότι το Συμβούλιο δεν αιτιολόγησε την απόφασή του, ψήφισε με μυστική ψηφοφορία, δεν έδωσε αρκετό χρόνο στα τέσσερα κράτη να παρουσιάσουν τους ισχυρισμούς τους, και απαιτούσε λανθασμένα 19 αντί για 17 ψήφουςγια να δεχτεί τις προκαταρκτικές ενστάσειςτους.
Εν συνεχεία, το Δικαστήριο, αφού αναφέρθηκε στις θέσεις αμφοτέρων των πλευρών, καταλήγει ότι «τα ζητήματα που τίθενται από τις προκαταρκτικές ενστάσεις που υποβλήθηκαν στο Συμβούλιο σε αυτήν την περίπτωση είναι αντικειμενικά νομικά ζητήματα (...) επίσης (…) οι διαδικασίες που ακολούθησε το Συμβούλιο δεν ζημιώνουνμε κανέναν θεμελιώδητρόπο τις απαιτήσεις μιας δίκαιης διαδικασίας», απορρίπτοντας τον λόγο έφεσης.
Επιπλέον, στη σκέψη 122, το Δικαστήριο υπενθυμίζει προηγούμενη κρίση του στην υπόθεση India v. Pakistan (σελ. 69-70, παρ. 45), όπου αποφάνθηκε ότι το Συμβούλιο του ICAO είχε καταλήξει σε ορθή απόφαση ως προς τη δικαιοδοσία του, κάτι το οποίο αποτελεί αντικειμενικό νομικό ζήτημα. Επίσης, παρατήρησε ότι δεν υπήρχε λόγος εξέτασηςτου εάν μια νομικά ορθή απόφαση του Συμβουλίου πρέπει να ακυρωθείλόγω διαδικαστικών παρατυπιών. [13]
Β. Δικαιοδοσία του Συμβουλίου του ICAO για επίλυση της επίμαχης διαφοράς Αναφορικά με τον δεύτερο λόγο έφεσης, που εξετάστηκε πρώτος από το Δικαστήριο, προβάλλεται μέσω αυτού η απόρριψη από το Συμβούλιο της πρώτης προδικαστικής ένστασης των εφεσιβαλλόντων, σχετικάμε τη δικαιοδοσία του Συμβουλίου για επίλυση της εν λόγω διαφοράς μεταξύ των κρατών. Συγκεκριμένα, υποστηρίχθηκε ενώπιον του Συμβουλίου ότι, με βάση το άρθρο 84, το τελευταίο έχει δικαιοδοσία να κρίνει μόνο ζητήματα που εμπίπτουν στην καθ’ ύλην (ratione materiae) αρμοδιότητά του δηλαδή,την ερμηνεία ή εφαρμογή της Σύμβασης του Σικάγο και των Παραρτημάτων της, και όχι ζητήματα αφορώντα την κρίση περί της παραβίασης ή μηαπό το Κατάρ άλλων διεθνών υποχρεώσεών του, περιλαμβανομένων εκείνων που επιβάλλουν οι Συμφωνίες του Ριάντ. Κατ’ αυτούς, η περιορισμένη δικαιοδοσία του Συμβουλίου, δεν περιλαμβάνει το πραγματικό ζήτημα της διαφωνίας μεταξύ των κρατών, δηλαδή, τις υποχρεώσεις στον τομέα καταστολής της τρομοκρατίας που ισχυρίζονται οι εφεσιβάλλοντες ότι παραβίασε το Κατάρ, και τη διεθνή υποχρέωση του τελευταίου να μην παρεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις των υπολοίπων.
Το Δικαστήριο έκρινε εν προκειμένω ότι οι ισχυρισμοί του Κατάρ όντως αφορούν διαμάχη μεταξύ αυτού και των τεσσάρων Χωρών του Κόλπου, σχετικά με διατάξεις της Σύμβασης του Σικάγο και των Παραρτημάτων της. Υπενθύμισε συμπληρωματικά στο σκεπτικό της απόφασής του ότι, όπως κρίθηκε και σε προηγούμενη υπόθεση (βλ. India v. Pakistan, σελ. 66, παρ. 36), μια διαμάχη αφορά την ερμηνεία ή εφαρμογή της Σύμβασης του Σικάγο εάν «προκειμένου να κριθεί, το Συμβούλιο θα ήταν αναπόφευκτα υποχρεωμένο να ερμηνεύσει και να εφαρμόσει [τη Σύμβαση], και έτσι να ασχοληθεί με ζητήματα αναμφίβολα εντός της δικαιοδοσίας του». Έτσι, το γεγονός ότι η διαφορά ανέκυψε σε ευρύτερο πλαίσιο, δεν αναιρεί τηνδικαιοδοσία του Συμβουλίου σύμφωνα με το άρθρο 84, αφού συχνά «νομικές διαμάχεςμεταξύ κυρίαρχων Κρατών είναι πιθανό λόγω της φύσης τους να ανακύπτουν σε πολιτικό πλαίσιο, και συχνά αποτελούν μόνο ένα στοιχείο σε μια ευρύτερη και μακρόχρονη πολιτικήδιαμάχη μεταξύ των ενδιαφερομένων Κρατών».
α) Τα «νόμιμα αντίμετρα»
Περαιτέρω, στη σκέψη 49, το Δικαστήριο προέβη σε ορισμένεςβασικές παρατηρήσεις όσον αφορά το εύρος της δικαιοδοσίας ενός δικαιοδοτικού οργάνου εν σχέσει με το είδος της πράξης που είχε προηγηθεί. Κατά τους εφεσιβάλλοντες, στο Κατάρ επιβλήθηκαν αεροπορικοί περιορισμοί ως «νόμιμα αντίμετρα», λόγω παραβιάσεως εκ μέρους του διεθνών συμφωνιώνκαι υποχρεώσεων. Ωστόσο,το Δικαστήριο έκρινε ότι, το γεγονός πως οι αεροπορικοί περιορισμοί χαρακτηρίζονται ως «νόμιμα αντίμετρα», δεν μπορεί να δικαιολογήσει αποκλεισμό δικαιοδοσίας του Συμβουλίου, αφού τα αντίμετρα περιλαμβάνονται στις περιπτώσεις που δύνανται να αποκλείσουν τον άλλως παράνομο χαρακτήρα μιας πράξης στο διεθνές δίκαιο, και κάποιες φορές παρουσιάζονται ως αμυντικές πράξεις(βλ. Gabčíkovo-Nagymaros Project, σελ. 55, παρ. 82). [14]
Πιο συγκεκριμένα, τα αντίμετρααποτελούν μέσα άμυνας μόνο ως απάντηση σε προηγούμενη διεθνώς παράνομη πράξη. Ωστόσο, η κρίση αυτή είναι ορισμένες φορές δύσκολονα εφαρμοστεί και όντως ένα όργανο επίλυσηςδιαφορών ενδέχεται να χρειαστεί να κρίνει ζητήματα ευρύτερου ενδιαφέροντος. Ωστόσο, ορισμένες κρίσεις είναι απαραίτητο να γίνουν, καθώς αποτελούν μέρος του συλλογισμού που αφορά τοντ5φρ44προσδιορισμό των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που εμπίπτουν πράγματι στη δικαιοδοσία του. [15]
Το Δικαστήριο καταλήγοντας, υπενθυμίζει για ακόμα μια φορά την κρίση του στην υπόθεση India v. Pakistan (σελ. 61, παρ. 27), σχετικά με τη δικαιοδοσία του ίδιου, αλλά και του Συμβουλίου, τονίζοντας ότι αυτή δεν μπορεί να επηρεάζεται από τη μορφή της αμυντικής πράξης, αλλά πρέπει να εξαρτάται από τον χαρακτήρα της διαμάχης και των αναφυόμενων ζητημάτων, και όχι από την αντίκρουση επί της ουσίας, ή άλλες εκτιμήσεις, οι οποίες θα ήταν σημαντικές μόνο μετά την επίλυση των ζητημάτων δικαιοδοσίας. [13]
β) Επίλυση ενστάσεων απαραδέκτου in limine litis Στον ίδιο λόγο έφεσης, προβάλλεται και ο επικουρικός ισχυρισμός περί απαραδέκτουτων αξιώσεων του Κατάρ (on grounds of “judicial propriety”), τον οποίον υποστήριξαν οι καθ’ ου ενώπιον του Συμβουλίου, επικαλούμενοι «γενικές αρχές επίτου παραδεκτού». Το Δικαστήριο, στη σκέψη 55, εξήγησε, παραπέμποντας σε προηγούμενη νομολογίατου, ότι μια ένσταση παραδεκτού συνίσταται στον ισχυρισμό ότι υπάρχει νομικός λόγος, ή συγκεκριμένος ισχυρισμός, ακόμη και όταν υπάρχει δικαιοδοσία, για την άρνηση εκδίκασης μιας υπόθεσης από το Δικαστήριο, ο οποίος πρέπει να κρίνεται πριν αυτό υπεισέλθει στη συζήτηση της υπόθεσης (in limine litis). Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, «εάν ένα μέρος προβάλλει προκαταρκτική ένσταση ως προς το παραδεκτό μιας αξίωσης, η ένσταση αυτή θα πρέπει επίσης να επιλυθεί in limine litis, εκτός εάν δεν έχει αποκλειστικά προκαταρκτικό χαρακτήρα. Το Συμβούλιο θεώρησε την εν λόγω ένσταση ως «σχετική με την ερμηνεία και την εφαρμογήτης Σύμβασης του Σικάγο και των παραρτημάτων της», και κατά πλειοψηφία αποφάσισε ότι αυτή «δεν έγινε δεκτή». Τέλος, στη σκέψη 60, τόνισε ότι το Συμβούλιο δεν αποτελεί δικαιοδοτικό όργανο με την πραγματική έννοια του όρου, παρά τις δικαιοδοτικές του αρμοδιότητες, και η κρίσητου περί ζητημάτωνεκτός της στενής δικαιοδοσίας του δεν μπορεί να επηρεάσειτην ακεραιότητα της λειτουργίας του ως οργάνουεπίλυσης διαφορών, ούτε θα καθιστούσε την σχετική αίτηση απαράδεκτη. Σε κάθε περίπτωση, ναι μεν το Συμβούλιο δεν αποτελείδικαστήριο, πλην όμως τα μέλη του, αν και ως επί το πλείστον μη νομικοί, διαθέτουν εξαιρετικές γνώσεις σε ζητήματα αεροπορίας. [7]
Γ. Η προϋπόθεση διαπραγμάτευσης
Το Δικαστήριο, κρίνοντας τον τρίτο λόγο έφεσης που αφορά την απόρριψη από το Συμβούλιο της δεύτερης προδικαστικής ένστασης σχετικά με την έλλειψηδικαιοδοσίας του Συμβουλίου για εξέταση της υπόθεσης, ασχολήθηκε με τους ισχυρισμούς των αιτούντων περί μη τήρησηςτης υποχρέωσης διαπραγμάτευσης, όπως αυτή ορίζεται ρητά στο άρθρο 84 της Σύμβασης.
Προκειμένου ένα συμβαλλόμενο μέρος προσφύγει στο Συμβούλιο, θα πρέπει να έχει προηγηθεί η προσπάθεια επίλυσης της διαφοράς μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών, προϋπόθεση που δεν τηρήθηκε από το Κατάρ, κατά τους ισχυρισμούς των αντιδίκων του.
Αναφερόμενοι σε προηγούμενη κρίση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Georgia v. Russian Federation, οι εφεσιβάλλοντες υποστήριξαν ότι για την πλήρωση της εν λόγω προϋπόθεσης, είναι αναγκαίονα υπάρξει «τουλάχιστον μια πραγματική προσπάθεια ενός από τα διάδικα μέρη να συμμετάσχει σε συζητήσεις με το άλλο διάδικο μέρος, με σκοπό την επίλυση της διαφοράς» (σελ. 132, παρ. 157), κάτι που, κατά τους ισχυρισμούς τους, όπως προαναφέρθηκε, δεν έγινε από την πλευρά του Κατάρ (βλ. σκ. 69-74). [16]
Από τη μεριά του το Κατάρ, αναφέρθηκε λεπτομερώς σε όλες τις προσπάθειες που έγιναν προκειμένου να λυθεί το ζήτημα, πριν την προσφυγήτου ενώπιον του Συμβουλίου, τις οποίες το Δικαστήριο αναγνώρισε, καταλήγοντας ότι «εάν οι διαπραγματεύσεις ή οι απόπειρεςδιαπραγματεύσεων φτάσουν σε ένα σημείο ματαιότητας ή αδιέξοδο, η διαφωνία ‘δεν μπορεί να επιλυθεί με διαπραγματεύσεις’ και ικανοποιείται η προϋπόθεση για τη δικαιοδοσία του Συμβουλίου» (σκ. 89). Στη συγκεκριμένη διαφοράθεωρείται ότι, δεδομένηςτης διακοπής διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των χωρών, «δεν υπήρχε καμία λογική πιθανότητα διευθέτησης της διαφωνίας μέσω διαπραγμάτευσης» (σκ. 96).
Ταυτόχρονα, τονίζεται ότι η γνήσια προσπάθεια (genuine attempt) για διαπραγμάτευση μπορεί να υπάρξεικαι εκτός διμερούςδιπλωματίας, ενώ οι ανταλλαγές που πραγματοποιούνται σε έναν διεθνή οργανισμό αναγνωρίζονται επίσης ως «καθιερωμένοι τρόποι διεθνούς διαπραγμάτευσης».
Στο πλαίσιο εξέτασης του ίδιου λόγου έφεσης, με βάση, όμως, το άρθρο 2, περίπτωση η, των Κανόνων του ICAO για την Επίλυση Διαφορών, το Δικαστήριο έκρινε, στη σκέψη 104, ότι ούτε σ’ αυτή την περίπτωσητο Συμβούλιο έσφαλεαπορρίπτοντας τους εν λόγω ισχυρισμούς περί απαραδέκτου, αφού η αίτηση του Κατάρ στο Συμβούλιο περιλαμβάνει το προβλεπόμενο στο άρθρο 2υπόμνημα, με τίτλο «A statement of attempted negotiations» (δήλωση των διαπραγματεύσεων που αποπειράθηκαν).
2. Επίβλεψη Συμβουλίου από ΔΔΧ
Τέλος, αξίζει να γίνει αναφορά σε ένα σημαντικό σχόλιο του Δικαστηρίου, το οποίο, αναφερόμενο στα όρια δικαιοδοσίας του Συμβουλίου αποφαίνεται ότι «το Συμβούλιο παραδεκτώς αναλαμβάνει καθήκοντα τέτοια, καθώς σε κάθε περίπτωση υπάρχει η επίβλεψη του ΔΔΧ τόσο κατά την έκδοση απόφασης, όσο και λόγω της παροχής δυνατότητας άσκησης εφέσεως στο τελευταίο, κατά ρητή εφαρμογή του άρθρου 85 της Σύμβασης του Σικάγο 1944». Έτσι,από τη σκοπιά της εποπτείαςτου Δικαστηρίου ως προς την εγκυρότητα των πράξεων του Συμβουλίου, δεν υπάρχει λόγος διάκρισης μεταξύ εποπτείας ως προς τη δικαιοδοσία, και εποπτείας επί της ουσίας (βλ. India v. Pakistan, σελ. 61, παρ. 60) [7]
VΙ. Επίλογος
Φαίνεται πως το αποτέλεσμα της σχολιαζόμενης απόφασηςτου ΔΔΧ είναι μη αμφιλεγόμενο, αλλά το μέλλον θα δείξει εάν όντως θα υπάρξει σχετική απόφαση του Συμβουλίου επί της ουσίας της υπόθεσης, κάτι που θα συνέβαινε για πρώτη φορά. Επιπρόσθετα, το Δικαστήριο εξέφρασε την ανησυχία ότι ενδέχεται στο μέλλον να αντιμετωπίζει έφεση κατά αποφάσεωςτου Συμβουλίου επί της ουσίαςτων ισχυρισμών του Κατάρ, αφού ακόμα δεν γνωρίζει πώς και γιατί λήφθηκε η απόφαση. [5]
Είναι κατανοητό ότι οι επιβαλλόμενοι στο Κατάρ περιορισμοί είχαν τεράστιο οικονομικό αντίκτυπο στο κράτος, ενώ υπονόμευσαν το αίσθημα συνεργασίας και ασφάλειας με τα γειτονικά του κράτη. Για παράδειγμα, η αεροπορική εταιρεία Qatar Airwaysαναγκάστηκε να ακυρώσειπερισσότερες από 50 πτήσεις ανά ημέρα (στοιχεία2019), καθώς και να διακόψειλειτουργίες που εξυπηρετούν 18 προορισμούς στις επίμαχες περιοχές των αντιμαχόμενων κρατών. Εξάλλου, με βάση αρχή του διεθνούς δικαίου, η παραβίαση μιας δέσμευσης συνεπάγεται την υποχρέωση επανόρθωσης (βλ. υπόθεση Factory at Chorzów). [17]
Η απόφαση ενδέχεται να έχει σημαντικήεπίδραση στη διαδικασία επίλυσης διαφορών στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών, κρίνοντας ότι ένα όργανο έχει δικαίωμα να αποφανθεί για ευρύτερα της δικαιοδοσίας του ζητήματα, επικουρικά της υπόθεσης. Επιπλέον, η ανακοίνωση της απόφασης ήταν σημαντική γενικότερα για τη διευθέτηση των σχέσεων στην περιοχή, οι οποίες φαίνεται ήδη να αποκαθίστανται. [18][19][20]
Ανδριάνα Δελέγκου, Δικηγόρος, LLM Δίκαιο Περιβάλλοντος, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ, Μέλος της ομάδας σχολιασμού δικαστικών αποφάσεων του The Law Project – Τομέας Διεθνούς Δικαίου.
Πηγές: 1. International Court of Justice, Judgment of 14 July 2020. Appeal Relating to the Jurisdiction of the ICAO Council under Article 84 of the Convention on International Civil Aviation (Bahrain, Egypt, Saudi Arabia and United Arab Emirates v. Qatar).Διαθέσιμο σε https://www.icj-cij.org/en/case/173 [πρόσβαση 09/05/2021]. 2. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδος στον ICAO, Γενικά. Διαθέσιμο σε https://www.mfa.gr/missionsabroad/icao/greece- in-organization/genika.html [πρόσβαση 09/05/2021]. 3. ICAO, About ICAO. Διαθέσιμο σε https://www.icao.int/about- icao/Pages/default.aspx [πρόσβαση 09/05/2021].
4. Άγγελος Γιόκαρης, ΓεώργιοςΚυριακόπουλος, 2013. Διεθνές Δίκαιο ΕναέριουΧώρου. Νομική Βιβλιοθήκη. Σελ. 271 επ. 5. Melvin Lum, October8, 2020. ICJ judgment on jurisdiction of the ICAOCouncil: ‘off chocks’, but will it take off? ΙΒΑ. Διαθέσιμο σε https://www.ibanet.org/Article/NewDetail.aspx?ArticleUid=3E25F8E8-0105- 4531-B502-F38C27C54C4C [πρόσβαση 10/05/2021]. 6. ICAO, About ICAO, The ICAO Council. Διαθέσιμο σε https://www.icao.int/about-icao/Council/Pages/Council.aspx [πρόσβαση10/05/2021]. 7. Σταύρος Τσιόβολος, 7/3/2021. ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΗ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ ICAO. THE SAFIA BLOG. Διαθέσιμο σε https://thesafiablog.com/2021/03/07/%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%B4%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85- %CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%85/ [πρόσβαση 10/05/2021]. 8. Craig D. Gaver, July 1, 2020. What are the Riyadh Agreements?, EJIL: Talk! Διαθέσιμο σε https://www.ejiltalk.org/what-are-the-riyadh-agreements/ [πρόσβαση 09/05/2021]. 9. Νόμος 211/1947 - ΦΕΚ 35/Α/28-2-1947 Περί κυρώσεως της εν Σικάγω τη 7η Δεκεμβρίου 1944 υπογραφείσης Συμβάσεως Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας. Διαθέσιμο σε https://www.e-nomothesia.gr/kat-aerodromia-aeroporia/nomos- 211-1947-phek-35-a-28-2-1947.html [πρόσβαση 09/05/2021]. 10. ICAO, Approved by the Councilon 9 April 1957 and amended on 10 November1975, Rules for Settlement of Differences. Διαθέσιμο σε http://www.aviationchief.com/uploads/9/2/0/9/92098238/icao_doc_7782_- _rules_for_settlement_of_differences_-_2nd_edition_-_1976.pdf [πρόσβαση 09/05/2021]. 11. International Air Services Transit Agreement, December 7, 1944, Chicago. Διαθέσιμο σε https://www.mcgill.ca/iasl/files/iasl/chicago1944b.pdf [πρόσβαση 10/05/2021]. 12. Statute of the International Court of Justice,Article 37. Διαθέσιμο σε https://www.icj-cij.org/en/statute [πρόσβαση 10/05/2021]. 13. Appeal Relating to the Jurisdiction of the ICAO Council, Judgment, I.C.J. Reports 1972, p. 46. Διαθέσιμο σε https://www.icj-cij.org/public/files/case- related/54/054-19720818-JUD-01-00-EN.pdf [πρόσβαση 10/05/2021]. 14. GabCikovo-Nagymaros Project (HungarylSlovakia), Judgment, 1. C. J. Reports1997, p. 7. Διαθέσιμο σε https://www.icj-cij.org/public/files/case- related/92/092-19970925-JUD-01-00-EN.pdf [πρόσβαση 10/05/2021]. 15. Anna Ventouratou, July 23, 2020. Defences and indispensable incidental issues: the limits of subject-matter jurisdiction in view of the recent ICJ ICAO Council judgments. EJIL: Talk! Διαθέσιμο σε https://www.ejiltalk.org/defences-and-indispensable-incidental-issues-the- limits-of-subject-matter-jurisdiction-in-view-of-the-recent-icj-icao-council- judgments/ [πρόσβαση 10/05/2021]. 16. Application of the International Convention on the Elimination of All Formsof Racial Discrimination (Georgia v. RussianFederation), Preliminary Objections, Judgment, I.C.J. Reports2011, p. 70. Διαθέσιμο σε https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/140/140-20110401-JUD-01- 00-EN.pdf [πρόσβαση 10/05/2021].
17. Mehrdad Mohamadi, September 8, 2020. Reflections on the Judgment of the International Court of Justice on the Qatar Air Restrictions Case. JURIST. Διαθέσιμο σε https://www.jurist.org/commentary/2020/09/mehrdad- mohamadi-icj-air-restrictions-case/ [πρόσβαση 10/05/2021].
18. Craig D. Gaver, 29/07/20. Déjà Vu All Over Again: ICJ Rules on the Jurisdiction of the ICAO Council in Relation to the Gulf Dispute. OpinioJuris. Διαθέσιμο σε http://opiniojuris.org/2020/07/29/deja-vu-all-over-again-icj- rules-on-the-appellate-jurisdiction-of-the-icao-council-in-relation-to-the-gulf- dispute/ [πρόσβαση 10/05/2021].
19. Άνεμος συμφιλίωσης στον Περσικό, 07/01/2021. REUTERS,A.P., AL JAZEERA, BBC. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Διαθέσιμο σε https://www.kathimerini.gr/world/561217720/anemos-symfiliosis-ston- persiko/ [πρόσβαση 10/05/2021].
20. Θεόδωρος Ι. Θεοδώρου, 22/02/2021. Αναλύοντας την ευρύτερηπεριοχή μας διαπιστώνουμε τις διεθνείς τάσεις και επιδιώξεις. ΕΘΝΟΣ. Διαθέσιμο σε https://www.ethnos.gr/apopseis/146989_analyontas-tin-eyryteri-periohi-mas- diapistonoyme-tis-diethneis-taseis-kai [πρόσβαση 10/05/2021].
21. Allison Lampert, 15/06/2017. Saudi: Gulf rift bigger than air rights,can't be resolved at ICAO. REUTERS. Διαθέσιμο σε https://www.reuters.com/article/us-gulf-qatar-icao-idUSKBN196243 [πρόσβαση 10/05/2021].
Πηγή εικόνας: https://pixabay.com/el/photos/%CE%B7-qatar-airways-
Kommentare