.png)
Του Παναγιώτη Ρουμπάτη
Διαφορά σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Γκάνας και Ακτής Ελεφαντοστού στον Ατλαντικό Ωκεανό (Ghana v. Côte d’Ivoire)
Με αφορμή αυτή την υπόθεση, θα αναλυθούν ζητήματα σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων, την πετρελαϊκή δραστηριότητα κρατών σε θαλάσσιες ζώνες άλλων κρατών και την καταπάτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων στις περιοχές αυτές· αρκεί μια σιωπηρή οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών ή όχι;
Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που προέκυψαν μελετώντας την υπόθεση αυτή.
1. Ιστορικό της υπόθεσης
Η Γκάνα και η Ακτή του Ελεφαντοστού, συνορεύουν στον Κόλπο της Γουινέας στον Ατλαντικό Ωκεανό σε μια θαλάσσια περιοχή η οποία διαθέτει τεράστια αποθέματα υδρογονανθράκων τα οποία και οι δύο αυτές χώρες ήταν πρόθυμες να αξιοποιήσουν προς όφελός τους. Το 2007, έγινε γνωστή μια περιοχή ονόματι Jubilee, 32 ναυτικά μίλια από την ακτή της Γκάνας, στην οποία υπήρχαν τεράστια αποθέματα πετρελαίου, γεγονός που προσέλκυσε μεγάλο αριθμό επενδυτών. Δύο χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 2009, ανακαλύφθηκαν και άλλα κοιτάσματα πετρελαίου 3 ναυτικά μίλια ανατολικά του Ιωβηλαίου στις τοποθεσίες Tweneboa, Enyenra και Ntomme (ΤΕΝ). Όλες οι προαναφερθείσες πετρελαιοπηγές εκμεταλλεύονταν από μια κοινοπραξία εταιρειών, επικεφαλής των οποίων ήταν η εταιρεία Tullow Oil με έδρα το Λονδίνο. Η Ακτή Ελεφαντοστού, ωστόσο, αντιτάχθηκε στις πετρελαϊκές δραστηριότητες της Γκάνας, υποστηρίζοντας ότι λαμβάνουν χώρα στα ύδατά της[1]. Μετά τους ισχυρισμούς της Ακτής Ελεφαντοστού περί καταπάτησης των υδάτων της από την Γκάνα, οι δύο χώρες αποφάσισαν να συστήσουν μια επιτροπή, την Κοινή Επιτροπή Ελεφαντοστού-Γκάνας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων (Joint Ivorian-Ghanaian Commission on Maritime Border Demarcation’), προκειμένου να διαλευκανθεί το ζήτημα των θαλασσίων συνόρων των 2 χωρών μέσω της οριοθέτησης αυτών. Στις 3 Δεκεμβρίου του 2014, αν και οι διαπραγματεύσεις για το ζήτημα αυτό προχωρούσαν με μικρά και σταθερά βήματα, οι δύο χώρες συναποφάσισαν να υποβάλλουν την διαφορά τους ενώπιον του Ειδικού Επιμελητηρίου του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας (International Tribunal for the Law of the Sea-ITLOS) αφού και τα δύο αυτά κράτη είναι συμβαλλόμενα κράτη της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (United Nations Convention on the Law of the Sea- UNCLOS).
1.1. Διάταξη περί προσωρινών μέτρων της 25ης Απριλίου 2015
Μετά από πολλές ατελέσφορες συζητήσεις και πολλές διαμάχες, η Ακτή Ελεφαντοστού κατέθεσε στο Ειδικό Τμήμα του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας αίτηση για την λήψη προσωρινών μέτρων βάσει του άρθρου 290 παράγραφος 1 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, ζητώντας από το δικαστήριο την αναστολή των πετρελαϊκών δραστηριοτήτων της Γκάνας στα αμφισβητούμενα θαλάσσια ύδατα[2], την απαγόρευση χορήγησης άλλων αδειών εκμετάλλευσης από την Γκάνα, την αποτροπή χρήσης πληροφοριών σχετικά με τους υδρογονάνθρακες που απέκτησε η Γκάνα, τη λήψη μέτρων για τη διατήρηση της υφαλοκρηπίδας και εν γένει των θαλασσίων ζωνών και την αποχή της Γκάνας από οποιαδήποτε μονομερή δραστηριότητα η οποία θα προκαλούσε ζημία στα δικαιώματα της Ακτής Ελεφαντοστού [3].
Η απόφαση σχετικά με τη λήψη προσωρινών μέτρων από το Ειδικό Τμήμα του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας, αναγνώρισε ότι οι δραστηριότητες της Γκάνας επιφέρουν μόνιμη φυσική τροποποίηση της θαλάσσιας περιοχής και ότι η ζημία που προκαλείται δεν μπορεί να αποκατασταθεί με καμία αποζημίωση. Ωστόσο, το δικαστήριο λαμβάνοντας υπόψιν και την οικονομική απώλεια της Γκάνας δεν διέταξε την πλήρη διακοπή των πετρελαϊκών δραστηριοτήτων. Σημαντικό ρόλο στην αποτροπή της πλήρους διακοπής των δραστηριοτήτων διαδραμάτισε το γεγονός ότι αυτές έλαβαν χώρα στην πλευρά της Γκάνας. Το δικαστήριο, βέβαια, διέταξε την τελευταία να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα έτσι ώστε να αποτραπεί τόσο η χρήση των πληροφοριών που απέκτησε αυτή εις βάρος της Ακτής Ελεφαντοστού όσο και να μην πραγματοποιηθεί νέα γεώτρηση στην αμφισβητούμενη θαλάσσια περιοχή μέχρι την έκδοση οριστικής δικαστικής απόφασης για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων.
2. Ισχυρισμοί της Γκάνας
Το κυριότερο επιχείρημα που προέβαλε η Γκάνα ήταν η ύπαρξη σιωπηρής συμφωνίας οριοθέτησης μεταξύ των συμβαλλομένων μερών, ζητώντας από το δικαστήριο να εφαρμόσει εθιμικό δίκαιο, αυτό της χάραξης ίσων αποστάσεων μεταξύ των κρατών. Η Γκάνα ισχυρίστηκε επίσης ότι η αξίωσή της στηριζόταν στην «συνήθη πετρελαϊκή πρακτική», στο γεγονός δηλαδή ότι και τα δύο συμβαλλόμενα μέρη εκμεταλλεύονταν τα κοιτάσματα πετρελαίου, το καθένα στην δική του πλευρά με βάση την εθιμική χάραξη ίσων αποστάσεων μεταξύ των δύο χωρών.
3. Απόφαση του δικαστηρίου στις 23 Σεπτεμβρίου 2017
3.1. Επί της υπάρξεως σιωπηρής συμφωνίας οριοθέτησης θαλάσσιων συνόρων
Το δικαστήριο επεσήμανε ότι ο ισχυρισμός περί υπάρξεως σιωπηρής συμφωνίας οριοθέτησης δεν ευσταθεί. Αρχικά, το δικαστήριο έλαβε υπόψιν το γεγονός ότι η Ακτή Ελεφαντοστού είχε αντιταχθεί πολλάκις στις πετρελαϊκές δραστηριότητες στην αμφισβητούμενη-μη οριοθετημένη θαλάσσια περιοχή (δεν δεσμεύεται άρα η Ακτή Ελεφαντοστού από το Estoppel). Επίσης, το δικαστήριο ανέφερε ότι οι χάρτες παραχώρησης, η εθνική νομοθεσία και οι υποβολές στην Επιτροπή για τα όρια της υφαλοκρηπίδας δεν αποτελούν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για την υποστήριξη της ύπαρξης σιωπηρής συμφωνίας[4]. Το δικαστήριο, τόνισε ακόμη ότι οι πετρελαϊκές δραστηριότητες λάμβαναν χώρα στον πυθμένα της θάλασσας και όχι στη μη οριοθετημένη περιοχή. Τέλος, ανέφερε ότι η ύπαρξη διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο χωρών σχετικά με μελλοντική οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων, καταδεικνύει ότι δεν υπήρξε σιωπηρή συμφωνία βάσει της εθιμικής χάραξης ίσων αποστάσεων.
3.2. Επί της οριοθέτησης των θαλάσσιων συνόρων
Το δικαστήριο υπογράμμισε ότι η μέθοδος χάραξης των θαλασσίων συνόρων πρέπει να είναι η ίδια για το σύνολο των θαλασσίων ζωνών, δηλαδή της υφαλοκρηπίδας, της ΑΟΖ και των χωρικών υδάτων. Αναφορικά με τη μέθοδο οριοθέτησης, ανέφερε ότι πρέπει να επιλεγεί αυτή της ίσης απόστασης μέσω της διεθνώς καθιερωμένης διαδικασίας τριών σταδίων[5].
Πιο συγκεκριμένα, το δικαστήριο προσδιόρισε τις ακτές των δύο χωρών πριν την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων. Σε πρώτο στάδιο, μετά τον προσδιορισμό αυτών, το δικαστήριο όρισε μια προσωρινή γραμμή ίσων αποστάσεων με σκοπό να εξετάσει σε δεύτερο στάδιο τα ενδεχόμενα ανακύπτοντα ζητήματα. Επίσης, το Ειδικό Τμήμα του δικαστηρίου έλαβε υπόψιν την γενικότερη γεωγραφική θέση και όχι τη συγκεκριμένη θέση των κοιτασμάτων πετρελαίου. Έτσι, σε τρίτο στάδιο το δικαστήριο αποφάσισε πως δεν υπάρχουν λόγοι που να οδηγούν στην τροποποίηση της προσωρινής γραμμής ίσων αποστάσεων.
3.3. Επί της διεθνούς ευθύνης της Γκάνας
Το Ειδικό Τμήμα του Δικαστηρίου κρίθηκε αρμόδιο να αποφασίσει για την ευθύνη της Γκάνας. Θεώρησε δε, ότι η απόφαση οριοθέτησης των θαλάσσιων συνόρων έχει συστατικό χαρακτήρα καθώς με αυτή καθορίζεται σε ποια θαλάσσια περιοχή έχει δικαιοδοσία κάθε κράτος. Έτσι, ανέφερε το εξής:
«οι θαλάσσιες δραστηριότητες που αναλαμβάνει ένα κράτος σε περιοχή της υφαλοκρηπίδας η οποία έχει αποδοθεί σε άλλο κράτος με διεθνή απόφαση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι παραβιάζουν τα κυριαρχικά δικαιώματα του τελευταίου, αν οι δραστηριότητες αυτές έλαβαν χώρα πριν από την έκδοση της απόφασης»[6].
Το δικαστήριο έκρινε, επιπροσθέτως, ότι η Γκάνα δεν παραβιάζει την υποχρέωση να διαπραγματεύεται καλόπιστα βάσει του άρθρου 83 παράγραφος 1 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τέλος, έκρινε ότι οι δραστηριότητες της Γκάνας δεν έθεταν σε κίνδυνο τη μη οριοθετημένη περιοχή βάσει του άρθρου 83 παράγραφος 3 της ίδιας Σύμβασης καθώς η Γκάνα συμμορφώθηκε με τα προσωρινά μέτρα. Ως εκ τούτου, η Γκάνα δεν έχει διεθνή ευθύνη.
4. Συμπεράσματα
Η αξία της απόφασης αυτής του δικαστηρίου στην εδώ εξεταζόμενη υπόθεση, είναι αξιομνημόνευτη καθώς διαλεύκανε πληθώρα ζητημάτων σχετικά με την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών και όχι μόνο.
Αρχικά, ένα από τα συμπεράσματα που συνάγονται είναι ότι είναι αναγκαίο ένα κράτος να αντιτίθεται σε δραστηριότητες άλλων κρατών στα θαλάσσια σύνορά του που θίγουν τα κυριαρχικά του δικαιώματα. Επίσης, η απόφαση δίνει έμφαση στην μέθοδο της ίσης απόστασης και στη διαδικασία των τριών σταδίων, όπως προαναφέρθηκε. Το δικαστήριο τόνισε ότι σημασία στον προσδιορισμό των θαλασσίων ζωνών έχουν οι γεωγραφικοί παράγοντες έναντι των μη γεωγραφικών. Υπογράμμισε ακόμη το γεγονός ότι οι οικονομικοί παράγοντες αποτελούν έναν από τους λόγους ύπαρξης τόσο της υφαλοκρηπίδας όσο και της ΑΟΖ.
Εντύπωση προκαλεί το ότι το δικαστήριο δεν διέταξε την πλήρη διακοπή των πετρελαϊκών δραστηριοτήτων στη μη οριοθετημένη περιοχή. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι δραστηριότητες της Γκάνας λάμβαναν χώρα σε μια περιοχή η οποία τελικά της παραχωρήθηκε. Ωστόσο, το παρόν δεν αποτελεί γενικό κανόνα.
Εν κατακλείδι, είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε αν η διεθνής νομολογία θα ακολουθήσει την απόφαση στην υπόθεση αυτή, καθώς υπάρχουν διάφορες θαλάσσιες περιοχές με κοιτάσματα πετρελαίου οι οποίες θα γίνουν το μήλο της έριδος μεταξύ κρατών για την εκμετάλλευσή τους.
Παναγιώτης Ρουμπάτης
Τεταρτοετής φοιτητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
Μέλος του τμήματος σχολιασμού δικαστικών αποφάσεων του The Law Project
[1]Constantinos Yiallourides, «Part I: Analysis of Dispute Concerning Delimitation of the Maritime Boundary between Ghana and Côte d’Ivoire in the Atlantic Ocean», https://www.ejiltalk.org/part-i-analysis-of-dispute-concerning-delimitation-of-the-maritime-boundary-between-ghana-and-cote-divoire-in-the-atlantic-ocean/ [2]Βλ. υποσημείωση 1 [3]Nicholas A. Ioannides, «A Commentary on the Dispute Concerning Delimitation of the Maritime Boundary between Ghana and Côte d’Ivoire in the Atlantic Ocean (Ghana/Côte d’Ivoire)», https://www.marsafelawjournal.org/contributions/a-commentary-on-the-dispute-concerning-delimitation-of-the-maritime-boundary-between-ghana-and-cote-divoire-in-the-atlantic-ocean-ghanacote-divoire/ [4]Βλ. υποσημείωση 3. [5]Βλ. υποσημείωση 3. [6]Βλ. υποσημείωση 3.
Βιβλιογραφία
· Εμμανουήλ Ρούκουνας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 4η Έκδοση, 2021.
· Constantinos Yiallourides, «Part I: Analysis of Dispute Concerning Delimitation of the Maritime Boundary between Ghana and Côte d’Ivoire in the Atlantic Ocean», https://www.ejiltalk.org/part-i-analysis-of-dispute-concerning-delimitation-of-the-maritime-boundary-between-ghana-and-cote-divoire-in-the-atlantic-ocean/
· Nicholas A. Ioannides, «A Commentary on the Dispute Concerning Delimitation of the Maritime Boundary between Ghana and Côte d’Ivoire in the Atlantic Ocean (Ghana/Côte d’Ivoire)», https://www.marsafelawjournal.org/contributions/a-commentary-on-the-dispute-concerning-delimitation-of-the-maritime-boundary-between-ghana-and-cote-divoire-in-the-atlantic-ocean-ghanacote-divoire/