.png)
Της Θεοδώρας Λαγογιάννη
Ακύρωση σύμβασης εγγύησης λόγω κουφότητας και απειρίας της εγγυήτριας
(ΠολΠρΑθ 184/2019)
Υπό ποιες προϋποθέσεις είναι άκυρη η σύμβαση εγγύησης λόγω κουφότητας και απειρίας της εγγυήτριας;
Ποια είναι η έννοια της κουφότητας και της απειρίας σύμφωνα με το δικαστήριο;οιες προϋποθέσεις είναι άκυρη η σύμβαση εγγύησης λόγω κουφότητας και απειρίας της εγγυήτριας;
Ποια είναι η έννοια της κουφότητας και της απειρίας σύμφωνα με το δικαστήριο;
Περίληψη Απόφασης
Το κύριο νομικό ζήτημα που αναφύεται στην απόφαση 184/2019 είναι η ανάλυση του άρθρου 179 ΑΚ και συγκεκριμένα η εφαρμογή του για την ακύρωση μιας σύμβασης εγγύησης. Η απόφαση κάνει μια εκτενή ανάλυση των προϋποθέσεων εφαρμογής του, δηλαδή της προφανούς δυσαναλογίας μεταξύ παροχής και αντιπαροχής, την ύπαρξη στο πρόσωπο του ενός από τους συμβαλλομένους κουφότητας, ανάγκης ή απειρίας και της εκμετάλλευσής τους εν γνώσει του άλλου αντισυμβαλλομένου. Μέσα από την ανάλυση αυτή γίνεται διαλεύκανση αρκετών ασαφών σημείων του άρθρου, καθώς επίσης ορίζονται νομικά οι έννοιες της κουφότητας, της απειρίας και της ανάγκης. Πολύ σημαντική είναι η εκ μέρους της απόφασης αναφορά και στις παρεπόμενες υποχρεώσεις της τράπεζας κατά την σύναψη της σύμβασης εγγύησης, υποχρεώσεις που δεν προκύπτουν άμεσα από τον νόμο για αυτό και η αναφορά σε αυτές θεωρείται ιδιαιτέρως κρίσιμη.
Σύμφωνα με τα πραγματικά περιστατικά της, εγγυητής στην συγκεκριμένη περίπτωση ήταν μια 23χρονη κοπέλα, απόφοιτος λυκείου, χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση, και ιδίως χωρίς καμία πείρα σε τραπεζικές συναλλαγές, η οποία υπέγραψε ως εγγυήτρια σε σύμβαση δανείου του τότε συντρόφου της ύψους 14.000 ευρώ. Οκτώ χρόνια αργότερα οχλήθηκε από προστηθείσα της τράπεζας εταιρεία και ενημερώθηκε ότι υπάρχει εις βάρος της απαίτηση ύψους 31.000 ευρώ περίπου, καθώς ενέχεται ως εγγυήτρια στο δάνειο του τότε συντρόφου της, με τον οποία μάλιστα είχαν διακόψει την σχέση τους λίγους μήνες μετά την σύναψη του δανείου. Η όχληση αυτή οδήγησε την 23χρονη εγγυήτρια (στον εξής «Εγγυήτρια») στην άσκηση αγωγής κατά του νομικού προσώπου της Τράπεζας (στο εξής «Τράπεζα»), με αίτημα να αναγνωριστεί η ακυρότητα της σύμβασης εγγύησης, ως καταπλεονεκτικής, κατά τις διατάξεις των άρθρων 178 και 179 ΑΚ.
Αναφυόμενα Νομικά Ζητήματα
Κύριο νομικό ζήτημα που αναπτύσσεται στο μεγαλύτερο μέρος της απόφασης είναι οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 179 ΑΚ: «Άκυρη προς τα χρηστά ήθη είναι ιδίως η δικαιοπραξία με την οποία δεσμεύεται υπερβολικά η ελευθερία του προσώπου ή η δικαιοπραξία με την οποία εκμεταλλεύεται κάποιος την ανάγκη, την κουφότητα, ή την απειρία του άλλου και πετυχαίνει έτσι να συνομολογήσει ή να πάρει για τον ευατό του η τρίτο, για κάποια παροχή, περιουσιακά ωφελήματα, που, κατά τις περιστάσεις, βρίσκονται σε φανερή δυσαναλογία προς την παροχή». Το 179 ΑΚ, το οποίο αποτελεί ειδικότερη περίπτωση του άρθρου 178 ΑΚ, αποτελεί λόγο ακυρότητας της δικαιοπραξίας, λόγο δηλαδή μη παραγωγής των εννόμων αποτελεσμάτων της. Η ακυρότητα μάλιστα υπενθυμίζεται πως επέρχεται αυτοδικαίως, χωρίς δηλαδή να χρειάζεται διαμεσολάβηση δικαστικής απόφασης, παρ’ όλα αυτά συνεχίζει να υπάρχει η δυνατότητα άσκησης αναγνωριστικής αγωγής βάσει του άρθρου 70 του ΚΠΔ, πράγμα το οποίο συμβαίνει στην περίπτωσή μας (βλ. Α.Σ Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, 2012, σελ. 550 επ.).
Το δικαστήριο εν συνεχεία αναφέρθηκε στις προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 179 ΑΚ, δηλαδή στις προϋποθέσεις για να αναγνωριστεί η ακύρωση μίας δικαιοπραξίας ως αισχροκερδούς και καταπλεονεκτικής. Αυτές είναι οι εξής: α) προφανής δυσαναλογία μεταξύ παροχής και αντιπαροχής, β) ανάγκη ή κουφότητα ή απειρία του ενός από τους συμβαλλόμενους και γ) εκμετάλλευση από τον άλλο συμβαλλόμενο της γνωστής σ` αυτόν ανάγκης ή κουφότητας ή απειρίας του αντισυμβαλλόμενου.
Η ανάλυση του δικαστηρίου ξεκινά με τον ορισμό των εννοιών κουφότητα και απειρία αφορμόμενο από προηγηθείσες δικαστικές αποφάσεις. Ως απειρία ορίζεται η έλλειψη συνήθους πείρας ως προς τα οικονομικά δεδομένα και μεγέθη, ως προς τις τιμές και τις συναλλαγές, μπορεί δε να είναι επακόλουθο της ηλικίας, της διανοητικής κατάστασης του προσώπου ή άλλης αιτίας (ΑΠ 1112/2009, ΑΠ 868/2008, ΑΠ 1244/2005 Νόμος, ΕφΑΘ 7955/2006 ΕλλΔνη 50 σελ. 841). Ως κουφότητα από την άλλη, η οποία μπορεί επίσης να είναι αποτέλεσμα της ηλικίας, της πνευματικής κατάστασης ή άλλης αιτίας, ορίζεται η αδιαφορία και η αμεριμνησία, από την οποία ο συναλλασσόμενος δεν μπορεί να εκτιμήσει τη σημασία και τις συνέπειες των πράξεων του. Ξεκαθαρίζεται μάλιστα από το δικαστήριο ότι τα στοιχεία της ανάγκης, της κουφότητας ή απειρίας δεν είναι απαραίτητο να συντρέχουν σωρευτικά, αλλά αρκεί η συνδρομή και μόνο του ενός για να επέλθει το αποτέλεσμα της ακύρωσης της δικαιοπραξίας.
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο ζήτημα της προφανούς δυσαναλογίας μεταξύ παροχής και αντιπαροχής. Για το δικαστήριο, προφανής δυσαναλογία είναι αυτή που υποπίπτει στην αντίληψη ενός λογικού και έχοντος πείρα των σχετικών συναλλαγών ανθρώπου και η οποία υπερβαίνει το μέτρο, κατά το οποίο είναι ανθρωπίνως φυσικό και θεμιτό να αποκομίζει ο ένας κάποιο όφελος από σύμβαση οικονομικού περιεχομένου επί ζημία του άλλου. Και μάλιστα η δυσαναλογία αυτή ερευνάται κατά τον χρόνο κατάρτισης της δικαιοπραξίας.
Όσον αφορά το ζήτημα της εκμετάλλευσης τα λόγια του δικαστηρίου δεν θα μπορούσαν να είναι κατατοπιστικότερα, για αυτό και θεωρώ σκόπιμο να τα παραθέσω αυτούσια: «εκμετάλλευση υπάρχει όταν αυτός που γνωρίζει την κατάσταση (ανάγκης, κουφότητας, απειρίας) του αντισυμβαλλομένου του επωφελείται και με κατάλληλο χειρισμό επιτυγχάνει προφανώς μειωμένη αντιπαροχή (ΑΠ 1019/2007, ΑΠ 1244/2005 Νόμος), χωρίς να είναι απαραίτητη για να συντρέξει το στοιχείο της εκμετάλλευσης κάποια ενέργεια του εκμεταλλευτή, η οποία να εκδηλώνεται με ηθικά επιλήψιμα περιστατικά που αποσκοπούν στην επίτευξη της αισχροκέρδειας (ΑΠ 529/2001 ΕλλΔνη 42.1569, ΑΠ 582/1993 ΕλλΔνη 1994 1101, ΕφΑΘ 7955/2006 ΕλλΔνη 2009 841, ΕφΑΘ 304/2002 ΔΕΕ 2002 997).»
Ιδιαίτερα μεγάλη έκταση λαμβάνει και το ζήτημα των υποχρεώσεων των μερών λόγω της σύμβασης εγγυήσεως που συνήψαν και δη τις υποχρεώσεις του δανειστή, δηλαδή της τράπεζας. Η τράπεζα υποχρεούται σε παροχή αναλυτικών πληροφοριών σε σχέση με το αντικείμενο της σύμβασης εγγυήσεως και δη μάλιστα όταν υποπίπτει στην αντίληψή της ότι ο μελλοντικός εγγυητής δεν έχει κατανοήσει τις συνέπειες που θα προκύψουν από την κατάρτιση της σύμβασης εγγυήσεως. Οφείλει μάλιστα εκτός αυτού να απαντά αληθώς στις ερωτήσεις που τις τίθενται από τον εγγυητή και σε καμία περίπτωση να μην υποβαθμίζει την σημασία της σύμβασης (βλ. Γεωργιάδη, Η εξασφάλιση των πιστώσεων, 2001, σελ.42).
Προσωπικές θέσεις του γράφοντος
Παρατηρώντας την σημασία που έχει για την απόφαση η πλήρωση των προϋποθέσεων για την εφαρμογή του άρθρου 179 ΑΚ, είναι φανερό ότι χρειάζεται ενδελεχής έρευνα για τον εάν ένας μελλοντικός εγγυητής πράγματι έχει αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τράπεζα λόγω της κουφότητας, της απειρίας ή της ανάγκης του.
Στην συγκεκριμένη υπόθεση, όπου η σύμβαση εγγύησης συνήφθε το 2008 (ακριβώς πριν τα χρόνια της χρηματοοικονομικής κρίσης στην Ελλάδα) το δικαστήριο έκρινε πως ένα 23χρονο κορίτσι χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση και εμπειρία σε τραπεζικές συναλλαγές διακατεχόταν πράγματι από απειρία. Τί θα γινόταν όμως στην περίπτωση που η σύμβαση αυτή είχε υπογραφεί μέσα στα χρόνια της χρηματοοικονομικής κρίσης, στα χρόνια που υποθέσεις εγγυητών που βρέθηκαν να αποπληρώνουν εκείνοι τα υπερχειλισμένα δάνεια των πρωτοφειλετών λόγω αδυναμίας των τελευταίων κατέκλυζαν τις εφημερίδες και τις ειδήσει; Όταν το σύνθημα «πρόσεχε που βάζεις την υπογραφή σου» ακουγόταν παντού, καθώς το πάθημα είχε γίνει μάθημα. Θα μπορούσε σε μια τέτοια εποχή να θεωρήσουμε άπειρο έναν αντίστοιχα 23χρονο νέο; Φυσικά η μόρφωση θα συνεχίσει να αποτελεί σημαντικό επιχείρημα, αλλά θα μπορούσε να αποτελέσει επιχείρημα και η κοινωνική ένταση γύρω από το θέμα; Δεν έχω την απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα, αλλά ίσως μπορεί να την έχει ένα δικαστήριο στο εγγύς μέλλον.
Θεοδώρα Λαγογιάννη
Νομική Σχολή – Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 5ο Έτος
Μέλος της ομάδας σχολιασμού δικαστικών αποφάσεων του The Law Project