.png)
Της Αντωνίας Βασιλειάδου
Άσκηση γονικής μέριμνας ανήλικων τέκνων μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης – ΜπρΠατρ 312/2022
Πώς ασκείται η γονική μέριμνα μετά την διακοπή της έγγαμης συμβίωσης; Πώς εξετάζεται το αποκλειστικό συμφέρον του τέκνου; Πότε ανατίθεται η επιμέλεια σε έναν μόνο γονέα και πώς διαμορφώνεται το δικαίωμα επικοινωνίας γονέα – τέκνου;
Περίληψη απόφασης
Η απόφαση 312/2022 εκδόθηκε από το Μονομελές Πρωτοδικείο Πατρών, ενώπιον του οποίου συνεκδικάσθηκαν αφενός η αγωγή του ενάγοντος-αντεναγομένου που ασκήθηκε στις 31.12.2020 και αφετέρου η ανταγωγή της εναγομένης-αντενάγουσας, ασκηθείσα στις 8.6.2021.
Ο ενάγων αιτείται την χορήγηση της οικογενειακής στέγης και την ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας των τέκνων στον ίδιο, καθώς και την επιδίκαση διατροφής υπέρ αυτών σε βάρος της συζύγου του, ενώ επικουρικά ζητά την ρύθμιση του δικαιώματος επικοινωνίας με τα ανήλικα τέκνα του και την υποχρέωση υπακοής της εναγομένης με απειλή χρηματικής ποινής και προσωπικής κράτησης για κάθε παράβαση. Ακολούθως, η εναγόμενη αιτείται τη μετοίκηση του συζύγου της από την οικογενειακή στέγη και την συνάντησή του μαζί της μόνο για σπουδαίο λόγο κατόπιν προηγούμενης προειδοποίησης, την ανάθεση αποκλειστικής επιμέλειας των ανήλικων τέκνων στην ίδια και επιδίκαση διατροφής υπέρ αυτών σε βάρος του συζύγου της.
Πραγματικά περιστατικά
Το δικαστήριο, εξετάζοντας όλα τα αποδεικτικά μέσα της δίκης, διαπίστωσε ότι οι διάφορες δυσχέρειες του έγγαμου βίου των διαδίκων άρχισαν να εκκολάπτουν μόλις τρία χρόνια από τη σύναψη του γάμου, το έτος 2009, με συχνές εντάσεις, καθιστώντας έκδηλο τον οξύθυμο χαρακτήρα του ενάγοντος, ο οποίος επιτίθετο συχνά στην σύζυγό του και στα δύο τέκνα του, λεκτικά αλλά και σωματικά, με συνεχόμενες απειλές και στυγνές ύβρεις.
Ειδικότερα, για ορισμένα από αυτά τα περιστατικά του 2020, κατόπιν έγκλησης της εναγομένης στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Πατρών και διενέργειας προκαταρτικής εξέτασης, ασκήθηκε σε βάρος του ενάγοντος ποινική δίωξη για ενδοοικογενειακή σωματική βία, ενδοοικογενειακή απειλή και εξύβριση, η εκδίκαση της οποίας εκκρεμεί ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Πατρών.
Η εναγόμενη, το έτος 2020, προσέφυγε στο Μονομελές Πρωτοδικείο Πατρών, το οποίο, μετά την έκδοση προσωρινής διαταγής, εξέδωσε την απόφαση, με αριθμό 940/2020, κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, με την οποία ανατέθηκε προσωρινά η επιμέλεια των τέκνων στην εναγομένη, το ύψος της διατροφής που θα καταβάλλει ο ενάγων ορίστηκε στα 180 ευρώ για την κόρη τους και 150 ευρώ για τον γιο τους, παραχωρήθηκε προσωρινά η χρήση του ισογείου και του πρώτου ορόφου στην εναγομένη και του ημιυπογείου στον ενάγοντα και ρυθμίστηκε το δικαίωμα επικοινωνίας του τελευταίου με τα ανήλικα τέκνα τους.
Από το διάστημα αυτό και έπειτα, οι σχέσεις του ενάγοντος με τα τέκνα φαίνεται πως είχαν εξομαλυνθεί, καθώς δεν αποδεικνύονται ισχυρισμοί που προβάλλει η εναγόμενη στην ανταγωγή της περί της εμφάνισης νέων περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Ο ενάγων εξέφρασε την επιθυμία του περί συνεπιμέλειας, με τον όρο να αποχωρήσει η σύζυγός του με τα ανήλικα τέκνα από την κατοικία, διότι αυτή ανήκει κατά κυριότητα στον ίδιο, και να διαμένουν τα τέκνα τους επί έξι μήνες μαζί του. Η εναγόμενη, αφετέρου, δήλωσε πως συμφωνεί περί ανάθεσης συνεπιμέλειας, υπό την προϋπόθεση να διασφαλιστεί η σωματική αλλά και ψυχική υγεία των ανηλίκων.
Απόφαση δικαστηρίου
Το δικαστήριο, με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον των τέκνων, ανέθεσε την άσκηση της αποκλειστικής επιμέλειάς τους στην εναγομένη, ως προς όλες τις πτυχές της (1518 εδάφιο α’ ΑΚ). Παράλληλα, για να ενισχύσει τη σχέση του ενάγοντα με τα τέκνα, παραχώρησε την κατοικία του ημιυπογείου σε αυτόν, καθώς αποτελεί αυτοτελές διαμέρισμα, πλήρως εξοπλισμένο, διακριτό από το ισόγειο, ενώ τον πρώτο όροφο στην εναγομένη με τα τέκνα, των οποίων η σύνδεση με το ημιυπόγειο δύναται να αποκλεισθεί. Ρύθμισε το δικαίωμα επικοινωνίας του ενάγοντος με τα τέκνα, προβλέποντας ότι δεν θα διαμένουν στην ίδια οικία, αλλά θα επικοινωνούν μαζί του, με φυσική παρουσία τα χρονικά διαστήματα που καθορίζει το δικαστήριο (1520 ΑΚ). Ορίστηκε, αφενός, η υποχρέωση του ενάγοντος να ειδοποιεί τουλάχιστον τρεις μέρες νωρίτερα την εναγομένη για τυχόν αναχώρησή τους από την πόλη των Πατρών κατά τη διάρκεια των διακοπών και των εορτών, και αφετέρου η αντίστοιχη υποχρέωση της εναγομένης για παράδοση των τέκνων, απειλούμενη με προσωρινή κράτηση ενός μήνα και χρηματική ποινική 200 ευρώ για κάθε παράβαση (950 παράγραφος 2 ΚΠολΔ). Τέλος, κατόπιν εξέτασης του μηνιαίου εισοδήματος του ενάγοντος, των αναγκαίων ποσών για την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων των τέκνων και του εισοδήματος της εναγομένης που ζει μαζί τους, επιβλήθηκε στον ενάγοντα η υποχρέωση καταβολής διατροφής απέναντι στα ανήλικα τέκνα, με ύψος 200 ευρώ μηνιαίως για κάθε τέκνο.
Ανάλυση αναφυόμενων νομικών ζητημάτων
Το κυριότερο ζήτημα που ανακύπτει από την συγκεκριμένη απόφαση, είναι η άσκηση της γονικής μέριμνας. Ο Αστικός Κώδικας στο άρθρο 1510, ορίζει πως η γονική μέριμνα αποτελεί δικαίωμα και καθήκον των γονέων, οι οποίοι την ασκούν εξίσου από κοινού και περιλαμβάνει την επιμέλεια του τέκνου, την διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπησή του. Από την εν λόγω διάταξη του νόμου, παρατηρούμε την βασική αρχή του οικογενειακού δικαίου περί ισότητας των φύλων, καθώς οι γονείς θα πρέπει να συμβάλλουν εξίσου στην ανατροφή του τέκνου. Ειδικότερα, το περιεχόμενο της επιμέλειας ορίζεται στο άρθρο 1518, σύμφωνα με το οποίο η επιμέλεια περιλαμβάνει την ανατροφή, επίβλεψη, μόρφωση, εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.
Κάθε απόφαση που λαμβάνεται στο πλαίσιο της άσκησης της γονικής μέριμνας θα πρέπει να αποβλέπει στο πραγματικό συμφέρον του τέκνου, κατά κανόνα του άρθρου 1511 ΑΚ, το οποίο εξυπηρετείται από τη συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή του και από την αποφυγή διαταραχών στη σχέση του μαζί τους. Οι γονείς σε περίπτωση διαφωνίας ως προς την λήψη αποφάσεων για το τέκνο, μπορούν να στραφούν στη δικαιοσύνη, μόνο αφού καταβάλλουν, προηγουμένως, την προσπάθεια για την εξεύρεση λύσεων από κοινού, όπως προκύπτει από το άρθρο 1512 ΑΚ. Το δικαστήριο, το οποίο θα πρέπει, εξίσου, να αποβλέπει στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, συνεκτιμά κι άλλους παράγοντες, όπως την συμπεριφορά κάθε γονέα απέναντι στα τέκνα και ζητά την γνώμη του ίδιου του τέκνου, ανάλογα, βέβαια, με την ωριμότητά του (1511 παράγραφος 4 ΑΚ).
Κρίσιμα στοιχεία που συνεκτιμώνται κατά την εξέταση της καταλληλότητας των γονέων, είναι η προσωπικότητα, οι ικανότητες, το περιβάλλον, το επάγγελμά τους, η πνευματική τους ανάπτυξη, οι κοινωνικές τους δεξιότητες, η ικανότητα αντιμετώπισης προβλημάτων των νέων, οι συνθήκες διαβίωσης. Ο νόμος επιτάσσει ότι το δικαστήριο οφείλει να λαμβάνει υπόψιν, εκτός των άλλων, και τον ιδιαίτερο δεσμό μεταξύ του τέκνου και ενός από τους γονείς. Η ύπαρξη στενής σχέσης του τέκνου με αυτόν τον γονέα θεωρείται ότι μπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσματικότερη διαπαιδαγώγηση προς όφελος του ανηλίκου, υπό τον όρο ότι ο στενός δεσμός που έχει αναπτυχθεί ανάμεσά τους έχει αναπτυχθεί χωρίς καταναγκασμό, ελεύθερα και προς όφελος του ψυχισμού του ανηλίκου. [ΑΠ 1186/2021]
Σε περιπτώσεις λύσης ή ακύρωσης του γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης, ή διακοπής της συμβίωσης, κατά το άρθρο 1513, φορείς της γονικής μέριμνας εξακολουθούν να είναι, καταρχήν, και οι δύο γονείς από κοινού. Εντούτοις, προβλέπεται η δυνατότητα να ρυθμιστεί διαφορετικά η άσκηση της γονικής μέριμνας, με βάση το άρθρο 1514 ΑΚ, όταν η από κοινού άσκησή της δεν είναι δυνατή εξαιτίας ασυμφωνίας των διαδίκων. Τότε την απόφαση λαμβάνει το δικαστήριο, το οποίο συνεκτιμά τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του για την άσκηση της γονικής μέριμνας και αποφασίζει να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, ή να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ’ ιδίαν θέματα, ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον έναν γονέα ή σε τρίτο. Η διαφωνία των γονέων, όμως, δεν είναι αρκετή για να θεμελιώσει λόγο αποκλεισμού της από κοινού άσκησης επιμέλειας. Απαιτείται να συντρέχει σπουδαίος λόγος που καθιστά αδύνατη ή επικίνδυνη για το τέκνο την άσκηση επιμέλειας από τον έναν γονέα (1514 σε συνδυασμό με 1510 ΑΚ).
Η κατανομή της άσκησης επιμέλειας μπορεί να είναι είτε λειτουργική είτε χρονική. Στη πρώτη περίπτωση, ανατίθεται ένα μέρος του περιεχομένου της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα και άλλο μέρος στον άλλο γονέα. Ο συγκεκριμένος τρόπος άσκησης, όμως, προϋποθέτει στοιχειώδη συνεργασία μεταξύ των δύο γονέων και κλίμα εμπιστοσύνης. Αντίθετα, κατά τη χρονική κατανομή άσκησης επιμέλειας, κάθε γονέας ασκεί το σύνολο του περιεχομένου της γονικής μέριμνας εναλλάξ πρώτα στον έναν γονέα και έπειτα στον άλλο[1].
Η χρονική κατανομή άσκησης επιμέλειας διαφέρει από την εναλλασσόμενη διαμονή του ανήλικου τέκνου. Η πρώτη, καλείται αλλιώς και νομική συνεπιμέλεια, και αποτελεί μορφή κατανομής άσκησης επιμέλειας κατά την οποία οι γονείς ασκούν εναλλάξ την γονική μέριμνα και το τέκνο έχει εναλλασσόμενη κατοικία στον τόπο κατοικίας του γονέα που ασκεί μόνος του την επιμέλεια. Εν αντιθέσει, η εναλλασσόμενη διαμονή του τέκνου ή φυσική συνεπιμέλεια, δεν προϋποθέτει την κατανομή άσκησης επιμέλειας, κι έτσι οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια, ακόμη κι αν το παιδί διαμένει με τον έναν μόνο γονέα και το αντίστροφο. Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, απαιτείται ικανότητα συνεννόησης μεταξύ των γονέων και στοιχειώδης εμπιστοσύνη, κάτι που δεν φαίνεται να συντρέχει στην σχέση των διαδίκων.
Ως προς το ειδικότερο δικαίωμα της επικοινωνίας που θεμελιώνεται στο άρθρο 1520 ΑΚ, είναι σημαντικό να τονίσουμε, ότι ο κύριος σκοπός του δικαιώματος είναι η ενίσχυση του δεσμού μεταξύ του γονέα και τέκνου. Δευτερευόντως, όμως, επιτυγχάνεται στην πραγματικότητα και ένας τρόπος ελέγχου του γονέα με τον οποίο διαμένει το τέκνο από τον γονέα που ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Επιπλέον, η παράγραφος 3 του εν λόγω άρθρου, προβλέπει την δυνατότητα του δικαστή να ρυθμίσει ειδικότερα, ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε περίστασης, το δικαίωμα επικοινωνίας. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, να αρνηθεί ειδικά την διανυκτέρευση με τον δικαιούχο του δικαιώματος επικοινωνίας ή να επιβάλλει την παρουσία άλλων προσώπων κατά την επικοινωνία. Είναι αυτονόητο, άλλωστε, ότι η ρύθμιση του συγκεκριμένου δικαιώματος γίνεται με βάση το συμφέρον του τέκνου, γι’ αυτό και παρέχεται στο δικαστήριο ακόμη και ευχέρεια αποκλεισμού του δικαιώματος, εφόσον κρίνει ότι η επικοινωνία θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχισμό του τέκνου[2].
Προσωπικές θέσεις
Από την ανάλυση της συγκεκριμένης απόφασης, γίνεται αντιληπτή η επιθυμία του νομοθέτη να διασφαλίσει την ισότητα των φύλων, παράλληλα με την προστασία του συμφέροντος του παιδιού, στο πλαίσιο της άσκησης γονικής μέριμνας. Αισθητή είναι, ακόμη, και η προσπάθεια του δικαστηρίου να διατηρήσει σταθερή την σχέση του πατέρα με τα τέκνα του, μετά την διακοπή της έγγαμης οικογενειακής συμβίωσης. Ωστόσο, η ενδοοικογενειακή βία που έχει ασκηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, έχει, καταφανώς, προκαλέσει αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχοσύνθεση των ανηλίκων και έχει κλονίσει την σχέση τους μαζί του. Προκειμένου, επομένως, να διασφαλιστεί, κατά κύριο λόγο, η σωματική ακεραιότητα των ανηλίκων, σε συνδυασμό με την ψυχική τους ευημερία, είναι απαραίτητο να παραμεριστεί η ισότητα μεταξύ των δύο διαδίκων, ως προς την κατανομή της άσκησης επιμέλειας.
Εν προκειμένω, το δικαστήριο διευκρινίζει πως η άσκηση της συνεπιμέλειας με τη μορφή της εναλλασσόμενης κατοικίας των τέκνων δεν κρίνεται ωφέλιμη για αυτά, λόγω της διατάραξης των σχέσεων μεταξύ του ενάγοντα και των υπόλοιπων μελών της οικογένειας. Προχώρησε, ακόμη, και σε συζήτηση με τα τέκνα (1511 παράγραφος 4 ΑΚ), τα οποία ελεύθερα εξέφρασαν την επιθυμία τους να εξακολουθήσει η μητέρα τους να έχει την επιμέλειά τους και να διαμένουν με αυτή στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο, ενώ ο πατέρας τους να διαμένει στο ημιυπόγειο για να εξασφαλιστεί έτσι η καθημερινή επικοινωνία μαζί του. Έκδηλη είναι, άλλωστε, και η ανησυχία της εναγομένης για την πιθανότητα κακοποίησης των τέκνων από τον πατέρα τους στο μέλλον, εναντίον του οποίου εκκρεμεί η εκδίκαση ποινικής υπόθεσης. Παρά, όμως, την διαμορφωθείσα κατάσταση, παρατηρούμε πως το δικαστήριο, όχι μόνο δεν λαμβάνει μέτρα για την προστασία της σωματικής και ψυχικής υγείας των τέκνων, αλλά, αντιθέτως, δίνει την ευχέρεια στον ενάγοντα να τα επισκέπτεται και να διαμένει για μεγάλα χρονικά διαστήματα μαζί τους. Φαίνεται, επομένως, πως το δικαστήριο στην προσπάθειά του να εναρμονιστεί με τις διαταγές του νόμου, έρχεται σε αντίθεση με όσα ισχυρίζεται σχετικά με την προάσπιση του πραγματικού συμφέροντος των παιδιών. Εφαρμόζει κατά τρόπο γενικό τις διατάξεις του νόμου, χωρίς να τις προσαρμόζει στις ανάγκες της συγκεκριμένης περίστασης, δημιουργώντας μια αντίφαση ανάμεσα στους ισχυρισμούς και στην τελική απόφαση.
Έτσι, ορθά μεν ανατέθηκε η αποκλειστική επιμέλεια στην μητέρα των τέκνων, ο τρόπος, όμως, που ρυθμίστηκε το δικαίωμα επικοινωνίας του ενάγοντος με τα τέκνα δεν εξυπηρετεί εμπράκτως το βέλτιστο συμφέρον των δύο ανήλικων τέκνων. Το ζήτημα της ενδοοικογενειακής κακοποιητικής συμπεριφοράς έχει τεράστιο αντίκτυπο σε όλα τα μέλη της οικογένειας, γι’ αυτό και θα πρέπει, να παρέχεται, με ευλάβεια, η ελευθερία επικοινωνίας του προσώπου που την ασκεί, με τα θύματά του, πόσο μάλλον η δυνατότητα να παρευρίσκεται ο θύτης μόνος του με τα ανήλικα θύματα, η ανηλικότητα των οποίων τα καθιστά ανίκανα να προστατευθούν αυτοτελώς. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, σε κάθε περίπτωση που το δικαστήριο κρίνει ότι το δικαίωμα επικοινωνίας ασκείται εις βάρος του τέκνου, έχει τη δυνατότητα (αν όχι την υποχρέωση) να αποκλείσει την εφαρμογή του προκειμένου να προστατεύσει την ψυχοσύνθεση του παιδιού. Αναμφίβολα, είναι απαραίτητο να προσφέρει τη δυνατότητα βελτίωσης των σχέσεων και επανόρθωσης από την πλευρά του θύτη, ωστόσο αυτό θα πρέπει να γίνεται με έναν ασφαλέστερο τρόπο, όπως έπειτα από παρέλευση μιας δοκιμαστικής περιόδου επικοινωνίας ή επικοινωνίας του πατέρα με παράλληλη παρουσία της μητέρας, δυνατότητες που ο ίδιος ο νομοθέτης φρόντισε να παραχωρήσει με την συγκεκριμένη διάταξη στον δικαστή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Επιτομή Οικογενειακού Δικαίου, Έκδοση Γ’, 2018, Εκδόσεις Σάκκουλα, Κεφάλαιο Δέκατο «Σχέσεις γονέων τέκνων», V Γονική Μέριμνα.
ΑΠ 1186/2021
Αντωνία Βασιλειάδου, Τεταρτοετής φοιτήτρια της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μέλος της ομάδας Σχολιασμού Δικαστικών Αποφάσεων TheLawProject
Comentarios