top of page

QATAR V. UNITED ARAB EMIRATES

Updated: Jul 21, 2021

Διεθνής Σύμβαση για την Κατάργηση Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων (ICERD)- Ασφαλιστικά Μέτρα- Καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής (rationae materiae) - Ερμηνεία όρων - Σύμβαση της Βιέννης


QATAR V. UNITED ARAB EMIRATES

(4th February Judgement)




Ιστορικό της υπόθεσης

Η πρόσφατη απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης πραγματεύεται ζητήματα υπαγωγής ή μη στο πεδίο εφαρμογήςτης Διεθνούς Σύμβασηςγια την Κατάργηση Κάθε Μορφής ΦυλετικώνΔιακρίσεων1 που ανέκυψανμεταξύ του Κράτους του Κατάρ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (στο εξής «ΗΑΕ»). Γενεσιουργός αιτία των πραγματικών περιστατικών της υπό κρίσης υπόθεσηςαποτελούν τα ανακοινωθέντα από τα ΗΑΕ μέτρα στις 5 Ιουνίου 2017. Ειδικότερα, η ανακοίνωση περί διακοπής των διπλωματικών σχέσεων με το Κατάρ, ταξιδιωτικών απαγορεύσεων, όπως επίσης και διαταγή απέλασης αλλά και τον αποκλεισμό από τα ΗΑΕ τόσο του εναέριου χώρου όσο και των λιμένων. Παράλληλα, υπήρξαν και πρόσθετα μέτρα όχι μόνο αναφορικά με εταιρείες μέσων ενημέρωσης του Κατάρ αλλά και όσον αφορά το δημόσιο λόγο. Η υπό κρίση υπόθεση κατ’ ουσίαν εκκίνησε από την αίτηση της 11ης Ιουνίου 2018 εκ μέρους του κράτους του Κατάρ κατά τωνΗΑΕ με ισχυρισμούς για παραβίαση της Διεθνούς Σύμβασης για την Κατάργηση Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων. Εκδόθηκαν μάλιστα στις 27 Αυγούστου 2019 αποφάσεις αναφορικά με την δικαιοδοσία και το παραδεκτόαπό την Επιτροπή CERD ενώ απορρίφθηκαν οι τιθέμενοι από τα ΗΑΕ προκαταρκτικοί λόγοι εξαίρεσης και διορίστηκε ad hoc επιτροπή συνδιαλλαγής.


Κρινόμενα Νομικά Ζητήματα


Α) Ασφαλιστικά Μέτρα


Στις 5 Ιουνίου 2018, το Κατάρ ξεκίνησε νομικές διαδικασίες ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης κατά των ΗΑΕ και αιτήθηκε την λήψη προσωρινών μέτρων. Στις 23 Ιουλίου 2018 εκδόθηκε η απόφαση του Δικαστηρίου και με διαφορά μίας ψήφου, το δικαστήριο αποφάνθηκε υπέρ του Κατάρ, διότι έκρινε ότι ήταν αρμόδιο για τη λήψη προσωρινών μέτρων αφενός βάσει της προϋπάρχουσας διαφοράς και αφετέρου λόγω της έλλειψης εναλλακτικών μέτρων.2


Δόθηκε λοιπόν από το Δικαστήριο –όπως αναφέρεται και στην παράγραφο 9 της απόφασης- συγκεκριμένη εντολή στα ΗΑΕ αναφορικά με την διασφάλιση όχι μόνο της λήξης του χωρισμού αλλά και της επανένωσης των οικογενειών. Επιπροσθέτως παραχωρήθηκε η δυνατότητα στους φοιτητές των οποίων οι σπουδές έχουν διακοπεί, είτε να τους επιτραπεί να συνεχίσουν τις σπουδές τους είτε να επιστρέψουν τα πιστοποιητικά σπουδών σε περίπτωση που επιθυμούν να συνεχίσουν αλλού τις σπουδές τους. Ακόμα, οι χωρισθείσες οικογένειες να έχουν το δικαίωμα προσφυγής στα δικαστήρια εντός των ΗΑΕ. Τέλος αμφότερα τα αντίδικα μέρη έλαβαν εντολή να μην προβούν στη λήψη μέτρων τα οποία ενδέχεται να επιδεινώσουν την ήδη υπάρχουσα διαφορά. Τα τρία δε αυτά προσωρινά μέτρα, διατάχθηκαν από τα εννέα σε σύνολο που είχαν προταθεί αρχικώς από το Κατάρ.3


Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η υπό κρίση απόφαση συνιστά την Τρίτη κατά σειρά όπου το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έλαβε προσωρινά μέτρα στο πλαίσιο της CERD. Οι άλλες δύο υποθέσεις είναι η Ουκρανία κατά Ρωσίας ( Ukraine v. Russia) και Γεωργία κατά Ρωσίας (Georgia v. Russia).4


Β) Καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής (rationae materiae )ICERD


I. Ισχυρισμός περί ταξιδιωτικών απαγορεύσεων και απέλασης (1ος ισχυρισμός)


Ο ως άνω πρώτος ισχυρισμός του Κατάρ έχει ως βάση την ρητή αναφορά των ΗΑΕ σε υπηκόους του Κατάρ η οποία -ως ισχυρίζεται- συνιστά φυλετική διάκριση επί τη βάσει της τρέχουσας ιθαγένειας. Προς επίρρωση του υπό κρίση ισχυρισμού, επικαλείται την παρ. 1 του άρθρ. 1 της CERD στην οποία αναφέρεται ο όρος «εθνική καταγωγή» (‘national origin’). Σύμφωνα με το Κατάρ, ο όρος τρέχουσα ιθαγένεια (‘nationality’) αφορά την έννοια της εθνικής καταγωγής.5 Με δεδομένο μάλιστα ότι τόσο το Κατάρ όσο και τα ΗΑΕ είναι συμβαλλόμενα μέρη της CERD, η στάση αυτή συνιστά κατάφωρη παραβίαση της εκ της Συμβάσεως υποχρέωσής τους περί αποχής από κάθε ενέργεια σχετιζόμενη με φυλετική διάκριση.


Στον αντίποδα, τα ΗΑΕ δεν αρνούνται κατ’ αρχήν την εν λόγω διάκριση. Διάκριση υφίσταται αλλά οι υπερασπιστικοί τους ισχυρισμοί ερείδονται στο ότι τέτοιου είδους διάκριση δεν συνιστά παραβίαση της CERD καθώς ο όρος «τρέχουσα ιθαγένεια» αποδίδει τη σύνδεση από νομική άποψη με ένα κράτος υπό την έννοια της υπηκοότητας, ενώ η «εθνική καταγωγή» δηλώνει τη σύνδεση με ένα έθνος και όχι με ένα κράτος. Η διαφωνία των δύο μερών λοιπόν την οποία καλείται να επιλύσει η Επιτροπή, έγκειται στο αν ο όρος «εθνική καταγωγή» περιλαμβάνει ή όχι και την τρέχουσα ιθαγένεια.6


ΙΙ. Ερμηνεία του όρου «τρέχουσα ιθαγένεια» υπό το φως της Σύμβασης της Βιέννης


Οι δύο αντίθετες αυτές θέσεις όσον αφορά την ερμηνεία του όρου της «εθνικής καταγωγής», καθιστούν αναγκαία την ερμηνεία κατά τη Σύμβασης της Βιέννης περί των συνθηκών (1969) στην οποία και κατέφυγε η επιτροπή της CERD για να κρίνει αν τελικά ο πρώτος ισχυρισμός του Κατάρ δύναται να υπαχθεί στο πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης.


Το άρθρο 31 παρ. 1 ορίζει ότι η ερμηνεία της συνθήκης πρέπει να γίνεται με καλή πίστη και «σύμφωνα με την συνήθη έννοια που δίνεται στους όρους της συνθήκης». Εν ολίγοις κατά την σύναψη της συνθήκης πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ό,τι γράφουμε και μόνο. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν ένας όρος που περιλαμβάνεται στην συνθήκη δεν έχει εκληφθεί με την συνήθη του έννοια, τότε η διαφορετική σημασία πρέπει να αποδειχθεί από αυτόν που την επικαλείται. Στην διεθνή δε νομολογία γίνεται δε επανειλημμένη χρήση της αρχής της προσήλωσης στην συνήθη έννοια των όρων όπως γίνεται φανερό -μεταξύ άλλων- στην Υπόθεση περί εδαφικής διαφοράς Λιβύης/ Τσαντ (1994) και στις Υποθέσεις των δικαιωμάτων των υπηκόων των ΗΠΑ στο Μαρόκο. Πρέπει δε να αναφερθεί ότι εκτός της συνήθους έννοιας των όρων της συνθήκης (Text) είναι απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψη και τα συμφραζόμενα (Context) όπως το προοίμιο, τα παραρτήματα , τυχόν συμφωνία συναφθείσα επ’ ευκαιρίας της συνάψεως της συνθήκης.7


Σε δεύτερο στάδιο ως ερμηνευτικό εργαλείο λειτουργεί και το άρθρο 32 της Σύμβασης, το οποίο προβλέπει την προσφυγή σε συμπληρωματικούς τρόπους ερμηνείας και δη στις προπαρασκευαστικές εργασίες ή άλλως travaux préparatoires αλλά μόνο για την επιβεβαίωση της προκύπτουσας έννοιας εκ του άρθρου 31. Στις προπαρασκευαστικές εργασίες υπάγονται μεταξύ άλλων τα πρακτικά των συνεδριάσεων, η αλληλογραφία μεταξύ των κυβερνήσεων και τα υπομνήματα. Τα εν λόγω κείμενα έχουν απλώς επικουρικό ρόλο και σε ουδεμία περίπτωση δεν δύνανται να επιφέρουν την ανατροπή του περιεχομένου της συνθήκης, όπως αυτό έχει διατυπωθεί στο κείμενο της συνθήκης.8


Η Επιτροπή λοιπών κατόπιν αξιολόγησης τόσο της συνήθους έννοιας του όρου «τρέχουσα ιθαγένεια» κατ’ άρθρο 31 της Σύμβαση της Βιέννης όσο και των επιβοηθητικών κειμένων που προσκομίστηκαν ως προπαρασκευαστικές εργασίες κατ’ άρθρο 32 της Σύμβασης κατέληξε στο συμπέρασμα-όπως αυτό διατυπώνεται και στην παράγραφο 105 της απόφασης- ότι ο όρος «εθνική καταγωγή» δεν περιλαμβάνει τον όρο τρέχουσα ιθαγένεια.9


ΙΙΙ. Περιορισμοί σε Μέσα Ενημέρωσης (δεύτερος ισχυρισμός), «έμμεση διάκριση» (3ος ισχυρισμός) και η κρίση της Επιτροπής


Σύμφωνα με τον δεύτερο ισχυρισμό του Κατάρ, ελήφθησαν από τα ΗΑΕ ορισμένα επιπρόσθετα μέτρα όσον αφορά τα μέσα ενημέρωσης του Κατάρ και το δημόσιο λόγο. Στο πλαίσιο αυτό και μάλιστα στις 6 Ιουνίου 2017, ο Γενικός Εισαγγελέας των ΗΑΕ δήλωσε ότι οι εκφράσεις συμπάθειας προς το κράτος του Κατάρ ή οι ενστάσεις για τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση του Κατάρ θεωρήθηκαν εγκλήματα που τιμωρούνται με φυλάκιση και πρόστιμο. Τα ΗΑΕ προχώρησαν ακόμα στον αποκλεισμό αρκετών ιστοτόπων που διαχειρίζονταν εταιρείες του Κατάρ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που διαχειρίζεται το Al Jazeera Media Network. Στις 6 Ιουλίου 2017, το Τμήμα Οικονομικής Ανάπτυξης του Αμπού Ντάμπι εξέδωσε εγκύκλιο περί απαγόρευσης μετάδοσης ορισμένων τηλεοπτικών σταθμών που ελέγχονται από εταιρείες του Κατάρ. Το νομικό έρεισμα του ισχυρισμού περί διάκρισης των μέσων ενημέρωσης του Κατάρ εντοπίζεται στο άρθρο 2 παρ. 1α της ICERD.10


Υποστηρίζει ότι τα μέτρα αυτά επιβλήθηκαν «για λόγους φυλετικής διάκρισης» και ότι στην CERD υπάγονται φυλετικές διακρίσεις εις βάρος των «θεσμών». Ο όρος «θεσμοί» -σύμφωνα με την ερμηνεία του Κατάρ- αφορά και εταιρείες και γι’ αυτό πρέπει να εφαρμοσθεί η Σύμβαση.11 Το Κατάρ επισημαίνει ακόμα ότι η CERD εφαρμόζεται σε περιπτώσεις μέτρων που έχον ως αποτέλεσμα τη δημιουργία φυλετικών διακρίσεων. Υποστηρίζει ότι, ανεξαρτήτως από το εάν τα επιβληθέντα από τα ΗΑΕ μέτρα βασίζονται ρητά στην ιθαγένεια του Κατάρ, αποσκοπούν στην ακύρωση ή στην προσβολή των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που σχετίζονται με την εθνική καταγωγή υπηκόων του Κατάρ υπό την έννοια της κληρονομιάς και του πολιτισμού τους στο Κατάρ. Υποστηρίζει δε ότι τα μέτρα αυτά συνεπάγονται «έμμεση διάκριση» που είναι και ο τρίτος σε σειρά εξέτασης ισχυρισμός.12


Η θέση αυτή του Κατάρ πρέπει να θεωρηθεί από τη μια πλευρά ως λογική καθώς η διεθνής σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διάκρισης (ICERD) συνιστά την πρώτη από τις διεθνείς συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με την Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 21 Δεκεμβρίου 1965 να αναφέρει σχετικά ότι πρόκειται για «μια ιστορική στιγμή για το διεθνές δίκαιο και τις (διεθνείς) σχέσεις». Τα πρώτα χρόνια, έγινε αντιληπτό σε μεγάλο βαθμό ως δήλωση κατά του απαρτχάιντ και της αποικιοκρατίας και διαρκές έργο της Επιτροπής για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων -η οποία παρακολουθεί την εφαρμογή της συνθήκης-, ήταν να πεισθούν τα συμβαλλόμενα κράτη ότι η συνθήκη ίσχυε εξίσου για όλα τα κράτη σε εσωτερικές υποθέσεις τους και σε μορφές φυλετικών διακρίσεων.


Το δόγμα του «ζωντανού μέσου» ή άλλως ζωντανού οργάνου υπήρξε βασικό όχημα τόσο για την εξέλιξη όσο και για την καινοτομία της ICERD. Όπως σημειώνεται, στη Γενική Σύστασή της 32 αναφορικά με την έννοια και το πεδίο εφαρμογής των ειδικών μέτρων (2009): «Η σύμβαση, όπως η επιτροπή έχει παρατηρήσει σε πολλές περιπτώσεις, είναι ένα «ζωντανό όργανο» που πρέπει να ερμηνευθεί και να εφαρμόζεται λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες της σύγχρονης κοινωνίας.»13


Στο σημείο αυτό, η Επιτροπή κλήθηκε εκ νέου να προβεί στην ως άνω συλλογιστική πορεία προς εξεύρεση της αληθινής ερμηνείας τόσο της συνήθους έννοιας του «θεσμού» όσο και της «έμμεσης διάκρισης», καταλήγοντας ότι αμφότεροι οι ισχυρισμοί του Κατάρ δεν υπάγονται παρόλα αυτά στο πεδίο εφαρμογής της σύμβασης.


Επίλογος


Η άποψη της γράφουσας συντάσσεται με αυτή της Επιτροπής όσον αφορά την ερμηνεία και των τριών ισχυρισμών του Κατάρ. Το τελευταίο προβαίνει σε αδικαιολόγητη διασταλτική ερμηνεία των όρων της Σύμβασης με αποτέλεσμα να οδηγείται σε τελείως αντίθετα μονοπάτια. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στα μέτρα που έλαβαν τα ΗΑΕ, γι’ αυτό εξάλλου διατάχθηκε η λήψη προσωρινών ασφαλιστικών μέτρων. Ωστόσο, οι προβληθέντες από το Κατάρ ισχυρισμοί παρουσιάζουν ερμηνευτικά προβλήματα και τελικά δεν δύναται να υπαχθούν στο πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης και κατ’ επέκταση να γίνουν δεκτοί.


 

1 International Convention on the Elimination of AllForms of RacialDiscrimination (CERD)

2 P. Pillai, Qatar v UAE: UnchartedTerritory at the ICJ, (2019), διαθέσιμο στην ιστοσελίδα <http://opiniojuris.org/2019/05/18/qatar-v-uae-uncharted-territory-at-the-icj/,> τελευταία πρόσβαση 09-06-2021 3Α. Hofer, Applicationof the International Convention on the Elimination of all Forms of RacialDiscrimination (Qatar v. United Arab Emirates): Request for the Indication of Provisional Measures(I.C.J.), διαθέσιμο στο <https://www.cambridge.org/core/journals/international-legal- materials/article/application-of-the-international-convention-on-the-elimination-of-all-forms-of-racial- discrimination-qatar-v-united-arab-emirates-request-for-the-indication-of-provisional-measures- icj/CF82545FEFD40718B6F11DF9EF7A6DBB >, τελευταία επίσκεψη 10-06-2021 4 ibid 5 §45 ICJ's Judgment of 04.02.2021

6 §79 ICJ's Judgment of 04.02.2021 7 Ε. Ρούκουνας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2011 σελ. 131 8 Ibid σελ.134

9 ibid 10§30 ICJ's Judgment of 04.02.2021 11§ 46 ICJ's Judgment of 04.02.2021 12 §47 ICJ's Judgmentof 04.02.2021

13 D. Keane, Mapping the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination as a LivingInstrument, Human Rights Law Review, Oxford,2020, 20, 239-240

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ρούκουνας Ε. (2011), Δημόσιο ΔιεθνέςΔίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη

Hofer Α., Application of the International Convention on the Elimination of all Forms of Racial Discrimination (Qatar v. United Arab Emirates): Request for the Indication of Provisional Measures (I.C.J.), διαθέσιμο στο

>, τελευταία επίσκεψη10-06-2021

Keane D., Mapping the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination as a Living Instrument, Human Rights Law Review, Oxford, 2020, 20, 239-240

Pillai P., Qatar v UAE: Uncharted Territory at the ICJ,(2019), διαθέσιμο στην ιστοσελίδα <http://opiniojuris.org/2019/05/18/qatar-v-uae-uncharted-territory-at-the- icj/,> τελευταία πρόσβαση 09-06-2021




Παπαγιάννη Σπυριδούλα-Μαρία,

Μεταπτυχιακή Φοιτήτριας της Νομικής ΣχολήςΑθηνών, Ασκούμενη Δικηγόρος

Μέλος της Ομάδας Σχολιασμού των Δικαστικών Αποφάσεωντου The Law Project

44 views0 comments
bottom of page