.png)
Της Σερδάρη Μαρίας
Υπόθεση Renckhoff C-161/2017: Άκρατη ελευθερία δημοσίευσης φωτογραφιών και πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού
Διαδικτυακή φωτογραφία διαθέσιμη στο:
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Η συγκεκριμένη υπόθεση αφορά τον επαγγελματία φωτογράφο Dirk Renckhoff, ο οποίος είχε παραχωρήσει δικαίωμα χρήσης μια φωτογραφίας του σε ένα ταξιδιωτικό ιστότοπο. Από τον Μάρτιο του 2009 ένα δευτεροβάθμιο σχολείο του ομόσπονδου κράτους της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας στη Γερμανία ανήρτησε στην ιστοσελίδα του την εργασία μιας μαθήτριάς του η οποία χρησιμοποιούσε αυτήν τη φωτογραφία, αναφέροντας και την πηγή από την οποία την είχε λάβει. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί μάλιστα, ότι η φωτογραφία υπήρχε στην ταξιδιωτική ιστοσελίδα χωρίς περιορισμούς στη μεταφόρτωση.
Ο κ. Renckhoff θεωρούσε ότι είχε παραχωρήσει δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης μόνο στην ταξιδιωτική ιστοσελίδα. Ως εκ τούτου, επικαλέστηκε ότι η μη εξουσιοδοτημένη χρήση της φωτογραφίας στην ιστοσελίδα του σχολείου συνιστούσε παραβίαση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του ιδίου[1]. Με βάση αυτό το επιχείρημα, ο κ. Renckhoff κινήθηκε νομικά κατά της πόλης Waltrop[2] και του ομόσπονδου κρατιδίου της Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας[3], σε πρώτο βαθμό.
Στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο ο κύριος Renckhoff υποστήριξε ότι δεν είχε δώσει την άδειά του για περαιτέρω χρήση της φωτογραφίας, παρά μόνο στο εν λόγω ταξιδιωτικό site ενώ παράλληλα ζήτησε να απαγορευτεί στο ομόσπονδο κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, να αναπαράγει ή να καθιστά δυνατή την αναπαραγωγή ή/και να διαθέτει ή να καθιστά δυνατή τη διάθεση στο κοινό της φωτογραφίας και, επικουρικώς, να παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να αναπαράγουν τη φωτογραφία με σκοπό την ανάρτησή της στο διαδίκτυο. Αξίωσε επίσης την καταβολή, εκ μέρους του εν λόγω ομόσπονδου κράτους, ποσού 400 ευρώ ως αποζημίωση. Εν προκειμένω η αγωγή του έγινε εν μέρει δεκτή.
Εν συνεχεία και οι δύο διάδικοι άσκησαν έφεση ενώπιον του Εφετείου του Αμβούργου στη Γερμανία, το οποίο έκρινε ότι η φωτογραφία προστατεύεται από το δικαίωμα του δημιουργού και ότι η διάθεσή της μέσω του ιστότοπου του σχολείου προσέβαλε τα δικαιώματα αναπαραγωγής και διαθέσεως στο κοινό, κάτοχος των οποίων είναι ο D. Renckhoff. Ειδικότερα, επεσήμανε ότι το γεγονός πως οποιοσδήποτε μπορούσε να έχει πρόσβαση στη φωτογραφία χωρίς περιορισμούς στο Διαδίκτυο, δεν αποτελεί επιχείρημα υπέρ του εναγομένου, καθώς η αναπαραγωγή της φωτογραφίας στον διακομιστή και η επακόλουθη διάθεση στο κοινό στον ιστότοπο του σχολείου συνιστούσε «αποσύνδεση» από την αρχική δημοσίευση στην ταξιδιωτική ιστοσελίδα[4].
Μη ικανοποιημένο ακόμη με την απόφαση, το ομόσπονδο κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας άσκησε αίτηση αναιρέσεως ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου Αστικών και Ποινικών Υποθέσεων της Γερμανίας. Ωστόσο, το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι η έκβαση της υπόθεσης εξαρτιόταν από την ερμηνεία του άρθρου 3, παράγραφος 1, της Οδηγίας 2001/29[5] και απηύθυνε στο ΔΕΕ το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα: «Συνιστά η προσθήκη σε προσβάσιμο στο κοινό ιστότοπο έργου το οποίο διατίθεται ελευθέρως σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου κατόπιν αδείας του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού μέσω άλλου ιστότοπου, διάθεση στο κοινό κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29 όταν το έργο αρχικώς αντιγράφεται σε διακομιστή (server) και από εκεί αναρτάται στον ως άνω πρώτο ιστότοπο;».
ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
1. Ύπαρξη προστατευόμενης εργασίας (πιθανή έλλειψη πρωτοτυπίας)
Αρχικά, το ΔΕΕ αναφέρθηκε σε παλαιότερες αποφάσεις του[6], προκειμένου να υποστηρίξει τη θέση του ότι μια φωτογραφία μπορεί να προστατεύεται μέσω του δικαιώματος του δημιουργού υπό την προϋπόθεση ότι είναι αποτέλεσμα διανοητικής εργασίας αυτού, αντανακλώντας την προσωπικότητά του ενώ εκδηλώνεται με τις ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές του[7]. Όπως αναφέρει το ΔΕΕ, ο καθορισμός του εάν αποτελεί έργο ή όχι, θα είναι πάντοτε ευθύνη του εθνικού δικαστηρίου. Ως προς αυτό το Δικαστήριο της Γερμανίας έκρινε ορθώς, καθώς αναγνώρισε το δικαίωμα του φωτογράφου επάνω στο έργο του, ως απόρροια πρωτότυπης σκέψης.
2. Το δικαίωμα της παρουσίασης στο κοινό
Καταρχάς, το δικαστήριο φαίνεται να έχει δίκιο όταν δηλώνει στη σκέψη 16 της απόφασης ότι οποιαδήποτε χρήση έργου από τρίτο χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση του δημιουργού, παραβιάζει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (με την επιφύλαξη της εφαρμογής των εξαιρέσεων και των περιορισμών που καθορίζονται στο νόμο). Πολλές φορές αποτελεί μια κοινή παρανόηση ότι ακριβώς επειδή ένα έργο βρίσκεται στο Διαδίκτυο χωρίς καθορισμένο περιορισμό αναπαραγωγής αυτού, σημαίνει ότι μπορεί να αναπαραχθεί ελεύθερα, να κοινοποιηθεί ή να διανεμηθεί. Ωστόσο, είναι διαφορετικό το γεγονός της προβολής ενός έργου συγκριτικά με την αντιγραφή αυτού που έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω διάθεσή του σε ένα διαφορετικό κοινό από εκείνο που εξαρχής είχε ο δημιουργός στο μυαλό του. Η τελευταία αυτή πράξη, προσβάλλει ευθέως τα ιδιοκτησιακά και περιουσιακά δικαιώματα του δημιουργού και συγκεκριμένα τα δικαιώματα αναπαραγωγής και επικοινωνίας στο κοινό, με οιοδήποτε οικονομικό όφελος προκύπτει από αυτά.
Στη συγκεκριμένη υπόθεση, παρόλο που η πράξη αναπαραγωγής, η οποία πραγματοποιείται από τον μαθητή είναι σαφής και συνιστά, κατ' αρχήν τουλάχιστον, παραβίαση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την προσβολή του δικαιώματος επικοινωνίας στο κοινό με τη δημοσίευση του εγγράφου στην ιστοσελίδα του σχολείου. Η έννοια της «επικοινωνίας στο κοινό» έχει αναφερθεί επανειλημμένα στην ευρωπαϊκή νομολογία, δεδομένου ότι το περιεχόμενο και η έκτασή της δεν καθορίστηκαν από την Οδηγία 2001/29/ΕΚ, επομένως ήταν καθήκον του ΔΕΕ να την εξειδικεύσει. Σύμφωνα με τα κριτήρια που καθόρισε το ΔΕΕ σε πρότερες αποφάσεις, λαμβάνοντας υπόψιν το κείμενο του άρθρου 3.1 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, προκειμένου να γίνει λόγος περί «επικοινωνίας στο κοινό», θα πρέπει να πληρούνται (σωρευτικά) δύο κριτήρια: πρέπει να υπάρχει μια «πράξη επικοινωνίας» και η επικοινωνία αυτής της εργασίας πρέπει να είναι «στο κοινό».
Όσον αφορά στο πρώτο στοιχείο, δηλαδή την ύπαρξη μιας «πράξης επικοινωνίας», για να υπάρξει μια τέτοια πράξη αρκεί «ένα έργο να διατίθεται στο κοινό με τέτοιο τρόπο ώστε τα πρόσωπα που αποτελούν το συγκεκριμένο κοινό να έχουν πρόσβαση στο έργο, ανεξάρτητα από το αν εκμεταλλεύονται ή όχι αυτή την ευκαιρία» (σκέψη 20). Κατά τη γνώμη της γράφουσας, ανεβάζοντας ένα αρχείο στον ιστότοπο του σχολείου που περιλαμβάνει αντίγραφο της φωτογραφίας του κ. Renckhoff, προφανώς λαμβάνει χώρα μια «πράξη επικοινωνίας» αυτής της εργασίας. «Μια τέτοια ανάρτηση δίνει στους επισκέπτες του ιστότοπου στον οποίο έχει αναρτηθεί τη δυνατότητα πρόσβασης στη φωτογραφία» (σκέψη 21).
Αναφορικά με τη δεύτερη απαίτηση, δηλαδή την επικοινωνία «στο κοινό», είναι σαφές από τη νομολογία του Δικαστηρίου[8] ότι η έννοια του «δημόσιου» αναφέρεται σε απροσδιόριστο αριθμό δυνητικών αποδεκτών. Αυτοί θα είναι ο συνολικός αριθμός των ατόμων που έχουν πρόσβαση στον ιστότοπο του σχολείου. Έχοντας υπόψη ότι αυτός ο ιστότοπος είναι καθ’ οιονδήποτε τρόπο προσβάσιμος, πρέπει να εννοηθεί το «δημόσιο» ως οποιοσδήποτε χρήστης του δικτύου. Επομένως, η δεύτερη απαίτηση για επικοινωνία στο κοινό έχει εκπληρωθεί (σκέψη 23) και μέχρι στιγμής, ακολουθώντας τις αυστηρές απαιτήσεις που προβλέπονται στο άρθρο 3.1 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, είναι θεμιτό να σκεφθούμε ότι στην εν λόγω υπόθεση υπάρχει «επικοινωνία στο κοινό» και δεν χρειάζεται να εξετασθούν περαιτέρω προϋποθέσεις.
Ωστόσο, το δικαστήριο αναγνωρίζει ορισμένες πρόσθετες προϋποθέσεις στη σκέψη 24, οι οποίες, αν και δεν καλύπτονται από την οδηγία 2001/29/ΕΚ, αναφέρονται στη νομολογία αυτού του δικαστηρίου. Κατά τη γνώμη της γράφουσας, ορθώς λαμβάνονται υπόψιν, καθώς η στείρα προστασία των δικαιωμάτων του δημιουργού θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Σύμφωνα, λοιπόν, με την επαναλαμβανόμενη νομολογία του Δικαστηρίου, για να χαρακτηριστεί ως «ανακοίνωση στο κοινό», η κοινοποίηση ενός προστατευόμενου έργου πρέπει, εκτός από τις δύο απαιτήσεις που αναλύθηκαν, «να γίνεται (η παρουσίαση) με χρήση τεχνικής διαφορετικής από αυτές που χρησιμοποιήθηκαν προηγουμένως» ή σε ένα «νέο κοινό», δηλαδή ένα κοινό που δεν ελήφθη υπόψη από τον κάτοχο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας όταν εκείνος συμφώνησε στην αρχική παρουσίαση του έργου του. Στην υπό κρίση περίπτωση, η συζήτηση δεν αφορά τη χρήση διαφορετικής τεχνικής, αλλά το ζήτημα αν η φωτογραφία παρουσιάστηκε σε «νέο κοινό».
Υπήρχαν δύο αντικρουόμενες προσεγγίσεις ως προς αυτό[9]. Αφενός, το ομόσπονδο κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας και η Ιταλική Κυβέρνηση ισχυρίζονται, βάσει της απόφασης Svensson, ότι «όταν το σύνολο των χρηστών ενός άλλου ιστοτόπου μπορούσε να αποκτήσει απευθείας πρόσβαση στα έργα αυτά στον ιστότοπο στον οποίο είχαν παρουσιαστεί αρχικώς, χωρίς παρέμβαση του διαχειριστή του άλλου αυτού ιστοτόπου, οι χρήστες του ιστοτόπου που διαχειρίζεται ο τελευταίος, πρέπει να θεωρηθούν δυνητικοί αποδέκτες της αρχικής παρουσίασης και συνεπώς ότι περιλαμβάνονται στο κοινό που έλαβαν υπόψη οι κάτοχοι του δικαιώματος του δημιουργού όταν επέτρεψαν την αρχική παρουσίαση. Έτσι, σε περιστάσεις όπως οι επίμαχες στην κύρια δίκη, το έργο δεν έχει κοινοποιηθεί σε νέο κοινό» (σκέψη 27). Από την άλλη πλευρά, ο κ. Renckhoff, η γαλλική κυβέρνηση και η Επιτροπή, υποστηρίζουν ότι η απόφαση Svensson δεν είναι σχετική, διότι δεν πρόκειται για την ίδια κατάσταση. Στην υπό κρίση περίπτωση, η επικοινωνία δεν πραγματοποιείται μέσω υπερσυνδέσμου, αλλά το ίδιο το έργο τοποθετείται σε έναν ιστότοπο, διαφορετικό από αυτόν στον οποίο ήταν ήδη διαθέσιμο με εξουσιοδότηση του κατόχου των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτό συνιστά μια «νέα επικοινωνία προς το κοινό».
Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να συγκρίνονται ευθέως η υπόθεση Svensson και αυτή που αναλύεται, διότι σε καμία περίπτωση δεν είναι παρόμοιες. Ενώ στην πρώτη δημιουργήθηκε μόνο ένας σύνδεσμος και δεν αντιγράφηκε κανένα έργο, στην υπό μελέτη περίπτωση, ένα έργο που βρισκόταν σε έναν ιστότοπο αναπαράχθηκε σε άλλο διακομιστή και αναρτήθηκε. Προφανώς, υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο περιπτώσεων. Πιο αναλυτικά, η υπερσύνδεση θα ήταν μια «δευτερεύουσα επικοινωνία»[10] η οποία θα εξαρτάται πάντα από μια «κύρια επικοινωνία», ήτοι, εάν το περιεχόμενο της αρχικής πηγής διαγραφεί, ο υπερσύνδεσμος δε θα έχει πλέον ουδεμία χρηστικότητα. Στην περίπτωση υπερσυνδέσμου, ο συγγραφέας θα διατηρεί πάντα τον έλεγχο του έργου και μπορεί πάντα να το αφαιρέσει από τον κύριο ιστότοπο. «Από την άλλη πλευρά, το ανέβασμα του έργου και η διάθεσή του σε άλλο ιστότοπο είναι μια πράξη πρωταρχικής επικοινωνίας, η οποία δεν εξαρτάται πλέον από καμία αρχική επικοινωνία»[11]. Στην υπό ανάλυση υπόθεση, πραγματοποιείται μια πρώτη πράξη αναπαραγωγής και με τη μεταφόρτωση αυτού του αντιγράφου στον ιστότοπο του σχολείου πραγματοποιείται μια νέα πράξη επικοινωνίας, εντελώς ανεξάρτητη και διαφορετική από αυτήν που επιτυγχάνεται μέσω του ταξιδιωτικού ιστοτόπου. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Πνευματικών Δικαιωμάτων «στην προηγούμενη κατάσταση, ο κάτοχος των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι πλέον σε θέση να ασκήσει την εξουσία του ελέγχου επί της επικοινωνίας αυτού του περιεχομένου»[12].
Το δικαστήριο συνεχίζει να αξιολογεί πιθανές συνέπειες της μη αναγνώρισης αυτών των πράξεων ως «επικοινωνίας στο κοινό». Η επιβεβαίωση ότι η αντιγραφή και η μεταφόρτωση της φωτογραφίας δεν είναι πράξη επικοινωνίας θα σήμαινε ότι εφαρμόζουμε έμμεσα τον κανόνα της εξάντλησης στο δικαίωμα επικοινωνίας στο κοινό. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται και από το δικαστήριο[13]. Η εξάντληση του δικαιώματος ως περιορισμός των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού ισχύει, σύμφωνα με ευρωπαϊκά πρότυπα, μόνο για το δικαίωμα διανομής (άρθρο 4.2 Οδηγία 2001/29)[14]. Πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το αρ. 3 παρ. 3, απαγορεύεται ρητά η εφαρμογή του δόγματος της εξάντλησης στο δικαίωμα της επικοινωνίας στο κοινό. Ως προς αυτό, πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη τις αιτιολογικές σκέψεις 28 και 29[15] της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ και την απόφαση Tom Kabinet (C263/18), όπου συνάγεται το συμπέρασμα ότι η εξάντληση του δικαιώματος επηρεάζει τα αντίγραφα του έργου και σε αυτήν την περίπτωση την ψηφιακή φωτογραφία[16].
3. Το εκπαιδευτικό πλαίσιο ως πιθανή εξαίρεση
Το ΔΕΕ, στη συνέχεια αναφέρθηκε, επιφανειακά κατά τη γνώμη της γράφουσας, στις σκέψεις 42 και 43, στην εκπαιδευτική αξία που είχε η χρήση της επίμαχης φωτογραφίας. Το δικαστήριο θα μπορούσε να έχει αναπτύξει κάποια επιχειρήματα σχετικά με την πιθανή εφαρμογή στη συγκεκριμένη περίπτωση εξαίρεσης για εκπαιδευτικούς σκοπούς, ζήτημα το οποίο εθίγη ευθύς εξαρχής από τον Εισαγγελέα. Αυτή η ανάλυση είναι σημαντική για τον καθορισμό του κατά πόσον ή όχι, η πράξη που εκτελείται από τον μαθητή και το σχολείο αποτελεί τελικά παράβαση[17].
Υπό τις ιδιαίτερες συνθήκες της υπόθεσης, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι πληρούνται τα κριτήρια του εν λόγω περιορισμού στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού, αφού η εξαίρεση αυτή ορίζεται ρητά στο γερμανικό δίκαιο[18]. Επίσης, δεν υπάρχει καμία σύγκρουση με την οικονομική εκμετάλλευση του έργου από τον ίδιο τον δημιουργό ενώ δεν θίγεται οιοδήποτε έννομο συμφέρον του δικαιούχου. Ενώ οι αιτιολογικές σκέψεις 4 και 9 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ προωθούν υψηλό επίπεδο προστασίας για τους δημιουργούς, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας βασίζονται σε μια ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων των χρηστών για πρόσβαση στα έργα και των δικαιωμάτων των κατόχων του έργου να λαμβάνουν δίκαιη αμοιβή . Η χρήση της φωτογραφίας σε αυτή την περίπτωση δεν φαίνεται να επηρεάζει τα οικονομικά συμφέροντα του φωτογράφου.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί περαιτέρω ότι, τα δικαιώματα των χρηστών αντικατοπτρίζονται στις εξαιρέσεις που ορίζονται στο άρθρο 5 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, μία από τις οποίες είναι η «χρήση για εκπαιδευτικούς σκοπούς». Αν και οι εξαιρέσεις ή οι περιορισμοί στα δικαιώματα πρέπει, κατ' αρχήν, να ερμηνεύονται περιοριστικά, θεμιτό είναι να θυμόμαστε ότι η εκπαίδευση είναι θεμελιώδες δικαίωμα που αναγνωρίζεται στο άρθρο 14 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και δεν θεωρείται δόκιμο να περιορίζεται αδικαιολόγητα. Επομένως, ορθό είναι να τηρηθεί η αρχή της αναλογικότητας σε αυτές τις εξαίρετες περιπτώσεις, με στόχο τη διατήρησης της ισορροπίας που πρέπει να υπάρχει όταν εξετάζονται τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και οι περιορισμοί αυτών[19].
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τούτων λεχθέντων, το ΔΕΕ κατέληξε στην απόφαση ότι: «Ο όρος «παρουσίαση στο κοινό», κατά το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, έχει την έννοια ότι καλύπτει την ανάρτηση σε ιστότοπο φωτογραφίας προηγουμένως δημοσιευθείσας σε άλλον ιστότοπο χωρίς περιορισμούς εμποδίζοντες την τηλεφόρτωσή της και με την άδεια του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού.»
Κατά τη γνώμη της γράφουσας, η συγκεκριμένη απόφαση είναι επαρκώς αιτιολογημένη και ευκρινώς αναγνωρίζονται τα επιχειρήματα που εκτίθενται. Ωστόσο, θεμιτό θα ήταν να αναλυθούν σε μεγαλύτερο βαθμό οι εξαιρέσεις του Άρθρου 5 παρ. 3 στοιχ. α΄ και β΄ της Οδηγίας 2001/29. Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στην εισαγωγή των προτάσεών του, οι σχολικές εργασίες που περιείχαν φωτογραφίες, εικονογραφήσεις και σχέδια από βιβλία και περιοδικά ήταν, στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, στερεωμένες σε χαρτόνι και εκτίθενται σε σχολεία χωρίς συγγραφείς να ζητούν αμοιβή για αυτό το είδος χρήσης τα έργα τους. Δεν υπάρχει άμεσος λόγος για τον οποίο η κατάσταση θα έπρεπε να είναι διαφορετική επειδή η σχολική εργασία, συμπεριλαμβανομένης της φωτογραφίας, δημιουργείται και παρουσιάζεται στο κοινό με ψηφιακά μέσα. Σε περίπτωση που τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο ψηφιακό περιβάλλον περιορίσουν οιαδήποτε κατάσταση η οποία στη σκέψη του ευρύτερου κοινού θεωρείται και έχει θεωρηθεί λογική και δικαιολογημένη, όπως η εκπαιδευτική διαδικασία, το σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας θα κινδυνεύει να χάσει την κοινωνική του υπόσταση και περαιτέρω τη νομιμοποίησή του. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη έλλειψη σεβασμού της νομοθεσίας περί των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Τέλος, θα ήταν ορθό να έχει ληφθεί υπόψιν από το Δικαστήριο οποιοδήποτε τυχόν οικονομικό όφελος, το οποίο θα έθιγε σημαντικά τα δικαιώματα του δημιουργού. Στην εδώ εξεταζόμενη υπόθεση, δεν υπάρχει ουδεμία οικονομική απολαβή από τον μαθητή ή το σχολείο εν γένει, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται αρνητικά ο δικαιούχος και η επαναχρησιμοποίηση της φωτογραφίας στον ιστότοπο του σχολείου να θεωρείται θεμιτή και καθ’ όλα επιτρεπτή.
[1] Ο Urheberrechtsgesetz UrhG (Νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα και τα συγγενικά δικαιώματα) αναγνωρίζει το δικαίωμα αναπαραγωγής στην Ενότητα 16 του και το δικαίωμα διάθεσης έργων στο κοινό στην ενότητα 19α. [2] Η πόλη του Waltrop είναι υπεύθυνη για το δευτεροβάθμιο σχολείο, εντός των ορίων της, το οποίο ήταν διάδικος μόνο σε πρώτο βαθμό, και σε ουδεμία περαιτέρω διαδικασία. [3] Το ομόσπονδο κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας ήταν επίσης εναγόμενο σε πρώτο βαθμό, καθώς είναι υπεύθυνο για την επιθεώρηση του σχολείου και κατ’ ουσίαν αποτελεί τον εργοδότη των δασκάλων του σχολείου. [4] Ο «σύνδεσμος» επιτρέπει στον συγγραφέα να διατηρεί κάποιο έλεγχο στο έργο του, αφού αν το αφαιρέσει από την κύρια πηγή, ο σύνδεσμος θα είναι άνευ περιεχομένου. Ωστόσο, όταν ένα έργο αντιγράφεται σε άλλο διακομιστή, όπως σωστά επισημαίνει το γερμανικό δικαστήριο, χάνεται ο έλεγχος αυτού του έργου. Εάν ο συγγραφέας αποφασίσει να το αφαιρέσει από τον κύριο ιστότοπο, το έργο θα εξακολουθεί να είναι διαθέσιμο στο κοινό λόγω του αντιγράφου που δημιουργήθηκε σε άλλο διακομιστή. [5] Άρθρο 3: Δικαίωμα παρουσίασης έργων στο κοινό και δικαίωμα διάθεσης άλλων αντικειμένων στο κοινό«1. Τα κράτη µέλη παρέχουν στους δημιουργούς το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν κάθε παρουσίαση στο κοινό των έργων τους, ενσυρµάτως ή ασυρµάτως, καθώς και να καθιστούν προσιτά τα έργα τους στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτά όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος.» [6] ΔΕΕ, 01.12.2011, C-145/10, ECLI:EU:C:2011:798, Painer κλπ, σκέψη 94 και ΔΕΕ, 16.07.2009, C5/08, ECLI:EU:C:2009:465, Infopaq. [7]ΔΕΕ, 07.08.2018, C-161/17, ECLI:EU:C:2018:634, Land Nordrhein – Westfalen κατά Dirk Renckhoff, σκέψη 14. [8] ΔΕΕ, 13.02.2014, C-466/12, ECLI:EU:C:2014:76, Svensson and Stichting Brein. [9] «Οι διάδικοι της κύριας δίκης και τα ενδιαφερόμενα μέρη που αναφέρονται στο άρθρο 23 του Οργανισμού του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υπέβαλαν γραπτές παρατηρήσεις διαφωνούν…». Το ως άνω άρθρο 23 του καταστατικού ορίζει τα εξής: “… the decision of the court or tribunal of a Member State which suspends its proceedings and refers a case to the Court of Justice shall be notified to the Court by the court or tribunal concerned. The decision shall then be notified by the Registrar of the Court to the parties, to the Member States and to the Commission, and to the institution, body, office or agency of the Union which adopted the act the validity or interpretation of which is in dispute. Within two months of this notification, the parties, the Member States, the Commission and, where appropriate, the institution, body, office or agency which adopted the act the validity or interpretation of which is in dispute, shall be entitled to submit statements of case or written observations to the Court." That is why the court analyzes the opinions that were presented by the Land of North Rhine-Westphalia, the Italian Government, Mr. Renckhoff, the French Government and the Commission.” [10] «Γίνεται λόγος για δευτερεύουσα επικοινωνία, μόνο όταν υπάρχει αναμετάδοση μιας επικοινωνίας. Στην περίπτωση του Dirk Renckhoff, δεν ήταν η επικοινωνία που έγινε από το www.schwarzaufweiss, αντίθετα, το σχολείο κοινοποίησε τη φωτογραφία αυτή καθ’ αυτή χρησιμοποιώντας ένα αντίγραφο που βρισκόταν στο ταξιδιωτικό site». Γνώμη της Association Littéraire et Artistique Internationale (ALAI) για την υπόθεση C/161/17. Ανακτήθηκε στις 08/01/2022 από [https://www.alai.org/en/assets/files/resolutions/180529-opinion-land-nordrhein-westfalen-en.pdf]. [11] Synodinou, T. E. "The Renckhoff case: 6 degrees of separation from the lawful user", In Era Forum. July, vol. 20, n.° 1, 2019, pp. 21-33. Springer Berlin Heidelberg. [12] Ανακτήθηκε στις 08/01/2022 από [https://europeancopyrightsocietydotorg.files.wordpress.com/2018/10/ecs opinion renckhoff cordoba final.pdf]. [13] «Το άρθρο 3 παράγραφος 3 της οδηγίας 2001/29 ορίζει ρητά ότι το δικαίωμα επικοινωνίας στο κοινό … δεν εξαντλείται με οποιαδήποτε πράξη επικοινωνίας στο κοινό ή διάθεση στο κοινό κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης… Να θεωρηθεί ότι η ανάρτηση σε έναν ιστότοπο ενός έργου που έχει προηγουμένως κοινοποιηθεί σε άλλο ιστότοπο με τη συγκατάθεση του κατόχου των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν συνιστά διάθεση σε νέο κοινό» (Σκέψη 33). [14] Το Άρθρο 4 παρ. 2 ορίζει ότι: «Το δικαίωμα διανομής του πρωτοτύπου ή των αντιγράφων ενός έργου εντός της Κοινότητας αναλώνεται µόνο εάν η πρώτη πώληση ή η κατ’ άλλον τρόπο πρώτη μεταβίβαση της κυριότητας του έργου αυτού εντός της Κοινότητας πραγματοποιείται από το δικαιούχο ή µε τη συγκατάθεσή του.» [15] Σκέψη 28: «Η προστασία του δικαιώματος του δημιουργού βάσει της παρούσας οδηγίας περιλαμβάνει το αποκλειστικό δικαίωμα ελέγχου της διανομής έργων που ενσωματώνονται σε υλικό φορέα η πρώτη πώληση στην Κοινότητα του πρωτοτύπου του έργου ή των αντιγράφων του από τον φορέα του δικαιώματος ή µε τη συναίνεσή του επιφέρει ανάλωση του δικαιώματος ελέγχου της μεταπώλησής τους στην Κοινότητα το δικαίωμα αυτό δεν θα πρέπει να αναλώνεται όταν το πρωτότυπο ή τα αντίγραφά του πωλούνται από το δικαιούχο ή µε τη συναίνεσή του εκτός Κοινότητας µε βάση την οδηγία 92/100/ΕΟΚ…» Σκέψη 29: «Στην περίπτωση των υπηρεσιών, και ιδιαίτερα των υπηρεσιών ανοικτής γραμμής, ζήτημα ανάλωσης δεν τίθεται τούτο ισχύει επίσης για την υλική αντιγραφή ενός έργου ή άλλου παρόμοιου αντικειμένου που πραγματοποιεί ο χρήστης της εν λόγω υπηρεσίας µε τη συγκατάθεση του δικαιούχου…» [16] Είναι προφανές ότι ούτε εδώ ισχύουν οι κανόνες που αναπτύχθηκαν στην υπόθεση Oracle (C-128/11), αφού πρόκειται για φωτογραφία και όχι για λογισμικό. [17] Αυτή η εξαίρεση βρίσκεται στο άρθρο 10 της Σύμβασης της Βέρνης και εγκρίθηκε με την οδηγία 2001/29/ΕΚ στο άρθρο 5 παράγραφος 3 στοιχεία α) και δ). [18] Ο Urheberrechtsgesetz UrhG (Νόμος για τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα) αναγνωρίζει στην υποπαράγραφο 4 τις «…νομίμως επιτρεπόμενες χρήσεις για διδασκαλία, επιστήμη και ιδρύματα.» Συγκεκριμένα, στο άρθρο 60α παρ. 2, αναγνωρίζεται νομικά η εξαίρεση πνευματικών δικαιωμάτων για εκπαιδευτικούς και διδακτικούς σκοπούς. [19] Όπως αναγνωρίζεται στην αιτιολογική σκέψη 31 της Οδηγίας Infosoc: «Πρέπει να διασφαλίζεται η δίκαιη ισορροπία δικαιωμάτων και συμφερόντων μεταξύ […] των διαφορετικών κατηγοριών κατόχων δικαιωμάτων και χρηστών προστατευόμενων αντικειμένων».
Σερδάρη Μαρία,
Τμήμα Νομικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, Μέλος της ομάδας σχολιασμού δικαστικών αποφάσεων του The Law Project.