.png)
Της Παρίσση Αμαλίας
ΔΕΑ 2113/2021: Αίτηση ακυρώσεως για παράνομη άρνηση χορήγησης ελληνικής ιθαγένειας σε ισραηλινό υπήκοο.
Ζητήματα προϋποθέσεων απόκτησής της και ερμηνείας του σχετικού ν.4018/2011
Περίληψη απόφασης:
Σύμφωνα με τα πραγματικά περιστατικά της κριθείσας υπόθεσης, ο προσφεύγων άσκησε το ένδικο βοήθημα της αίτησης ακυρώσεως κατά πράξεως της Προϊσταμένης της Κεντρικής Διεύθυνσης Ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών, με την οποία απορρίφθηκε το αίτημά του περί εκ νέου χορηγήσεως σε αυτόν της ελληνικής ιθαγένειας. Ο αιτηθείς ήταν Εβραίος υπήκοος και κατείχε στο παρελθόν την ελληνική ιθαγένεια, αλλά είχε εξαναγκαστεί να αποχωρήσει από το ελληνικό έδαφος εξαιτίας των διώξεων κατά των Εβραίων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Θεμελίωσε το αίτημά του στο άρθρο 13 παρ.1 του νόμου 4018/2011, το οποίο προέβλεπε την σχετική δυνατότητα των θυμάτων του Ολοκαυτώματος για επανάκτηση της ελληνικής ιθαγένειας. Το Διοικητικό Εφετείο αφού ανέλυσε τις προϋποθέσεις και την αιτιολογική έκθεση του σχετικού νόμου, έκρινε ότι παρανόμως η Διοίκηση αρνήθηκε στον αιτηθέντα την εκ νέου χορήγηση της ελληνικής ιθαγένειας, καθώς τα σχετικά πραγματικά περιστατικά υπάγονται στο πραγματικό της διάταξης, γι’αυτό ακύρωσε την προσβαλλόμενη πράξη και ανέπεμψε την υπόθεση στη Διοίκηση για έκδοση νέας διοικητικής πράξης.
Αναφυόμενα νομικά ζητήματα:
Στην επίμαχη απόφαση ανακύπτει το νομικό ζήτημα της ελληνικής ιθαγένειας. Πιο συγκεκριμένα, θα γίνει ανάλυση των προϋποθέσεων κτήσης της και το ενδιαφέρον ζήτημα της καταργηθείσας περίπτωσης αφαίρεσης της ελληνικής ιθαγένειας λόγω εγκατάλειψης του ελληνικού εδάφους εξαιτίας της αντισυνταγματικότητάς της ,ως άμεσα συνυφασμένο με τη δυνατότητα που παρέχει ο νόμος 4018/2011για επανάκτησή της . 1) Δικαίωμα στην ιθαγένεια: νομική φύση και το περιεχόμενό της Το δικαίωμα στην ιθαγένεια εντοπίζεται στο άρθρο 4 παρ.3 του Συντάγματος το οποίο ορίζει ως εξής:” Έλληνες πολίτες είναι όσοι έχουν τα προσόντα που ορίζει ο νόμος. Επιτρέπεται να αφαιρεθεί η ιθαγένεια μόνο σε περίπτωση που κάποιος απέκτησε εκούσια άλλη ιθαγένεια ή που ανέλαβε σε ξένη χώρα υπηρεσία αντίθετη προς τα εθνικά συμφέροντα, με τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία που προβλέπει ειδικότερα ο νόμος.” Επίσης το άρθρο 111 παρ.5 προβλέπει την δυνατότητα ανάκτησης της ελληνικής ιθαγένειας από όσους την είχαν στερηθεί με οποιοδήποτε τρόπο μέχρι την έναρξη της ισχύος του Συντάγματος, μετά από κρίση από ειδικές επιτροπές που θα αποτελούνται από δικαστικούς λειτουργούς σύμφωνα με τον νόμο. Σχετικά με την νομική φύση της ιθαγένειας, έχουν υποστηριχθεί διάφορες θεωρίες, οι οποίες την ανάγουν είτε σε έννομη σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του πολίτη και του κράτους, από την οποία απορρέουν δικαιώματα και υποχρεώσεις και βάσει αυτής το άτομο καθίσταται μέλος του λαού, είτε σε νομική κατάσταση ή ιδιότητα που χαρακτηρίζει το άτομο και το διαφοροποιεί εκ των υπολοίπων. Κρατούσα φαίνεται να είναι η άποψη που συνδυάζει και τις δύο θεωρίες για την αποσαφήνιση της νομικής της φύσης.
Από την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας απορρέουν ορισμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις του Έλληνα πολίτη αλλά και του Κράτους. Τα δικαιώματα που διαφοροποιούν έναν ημεδαπό από έναν αλλοδαπό είναι κατά βάση το πολιτικό δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι (όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 51 του Συντάγματος), το οποίο αποτελεί παράλληλα και υποχρέωση, η αρχή της ισότητας των Ελλήνων πολιτών ενώπιον του νόμου (άρθρο 4 παρ.1) , η αποκλειστική πρόσβασή τους στις δημόσιες λειτουργίες(άρθρο 4 παρ.4), και το δικαίωμα διαμονής εντός της ελληνικής επικράτειας( άρθρο 5 παρ.4) , από το οποίο απορρέει και υποχρέωση του Κράτους μη απέλασης των Ελλήνων πολιτών και καταρχήν μη έκδοσή τους σε άλλο κράτος με σκοπό την ποινική τους εκδίκαση. Πέρα από τα δικαιώματα, η ελληνική ιθαγένεια είναι άμεσα συνδεδεμένη και με υποχρεώσεις. Οι βασικότερες εξ αυτών είναι η στρατολογική υποχρέωση( άρθρο 4 παρ.6),η συνεισφορά στα δημόσια βάρη( άρθρο 4παρ.5) και η υποχρέωση εκπαίδευσης(άρθρο 16 παρ.3).
2) Προϋποθέσεις κτήσης ελληνικής ιθαγένειας Ο συντακτικός νομοθέτης έθεσε επιφύλαξη υπέρ του νόμου σχετικά με τον καθορισμό των προϋποθέσεων κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας, η οποία ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα του κράτους. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο νομοθέτης είναι απολύτως ελεύθερος να ρυθμίσει το σχετικό ζήτημα, καθώς δεσμεύεται από το διεθνές δίκαιο και τις γενικώς παραδεδεγμένες αρχές του, όπως και από τις επικυρωμένες από το ελληνικό κράτος διεθνείς συμβάσεις. Δεν μπορεί επίσης να θεσπίσει ρυθμίσεις θίγουσες τον πυρήνα του δικαιώματος στην ιθαγένεια ή να παραβλέψει τις δύο περιοριστικά αναφερόμενες περιπτώσεις αφαίρεσής της, εισάγοντας νέες. Το νομικό πλαίσιο της ελληνικής ιθαγένειας και τα ζητήματα που σχετίζονται με αυτήν εντοπίζεται κατά βάση στον Κώδικα της Ελληνικής Ιθαγένειας(ν.3284/2004) που έχει υποστεί μέχρι σήμερα σημαντικές νομοθετικές μεταρρυθμίσεις. Βάσει αυτού, η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας διακρίνεται σε δύο μορφές: την αρχική ιθαγένεια και την επίκτητη ιθαγένεια.
Η αρχική ιθαγένεια αποκτάται με τους εξής τρόπους: καταρχήν είτε με την γέννηση λόγω καταγωγής από Έλληνα πατέρα ή Ελληνίδα μητέρα, ακολουθώντας το σύστημα της καταγωγής ή του αίματος (ius sanguinis) χωρίς κανέναν περιορισμό, ή κατ’ εξαίρεση λόγω γέννησης του ατόμου στην Ελλάδα( σύστημα του τόπου γέννησης, ius soli) εφόσον o ένας τουλάχιστον γονέας έχει γεννηθεί στην Ελλάδα και είναι μόνιμος κάτοικος από την γένεσή του ή δεν συντρέχει περίπτωση απόκτησης αλλοδαπής ιθαγένειας ή είναι άγνωστης ιθαγένειας. Πέραν τούτου, ελληνική ιθαγένεια δύναται να αποκτήσει και το τέκνο αλλοδαπών που γεννιέται στην Ελλάδα και φοιτά σε ελληνικό σχολείο κατά την υποβολή της σχετικής αίτησης, εφόσον ο ένας τουλάχιστον γονέας διέμενε νόμιμα στη χώρα τουλάχιστον για μία πενταετία πριν τη γένεση του τέκνου και έχει κατά τον χρόνο υποβολής της αίτησης άδεια διαμονής. Δικαίωμα απόκτησης ελληνικής ιθαγένειας θεμελιώνει και ο ανήλικος αλλοδαπός που έχει φοιτήσει σε ελληνικό σχολείο και έχει ολοκληρώσει επιτυχώς έναν συγκεκριμένο αριθμό τάξεων αλλά και ο αλλοδαπός με μόνιμη και νόμιμη κατοικία στην Ελλάδα που έχει αποφοιτήσει από ελληνικό ΑΕΙ ή ΤΕΙ και διαθέτει απολυτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ελληνικού σχολείου.
Η επίκτητη ιθαγένεια αποκτάται σε μεταγενέστερο της γέννησης χρονικό διάστημα εξαιτίας συγκεκριμένων λόγων. Καταρχήν στην περίπτωση που ανήλικος αναγνωρίστηκε από Έλληνα πατέρα ή υιοθετήθηκε από Έλληνα πολίτη εν γένει, αποκτά αυτοδικαίως την ελληνική ιθαγένεια από τον χρόνο της αναγνώρισης και της υιοθεσίας αντίστοιχα, όπως και στην περίπτωση κατάταξης ενός ομογενούς αλλοδαπού στις ένοπλες δυνάμεις του ελληνικού κράτους. Συνηθέστατος τρόπος απόκτησης της ιθαγένειας είναι ωστόσο η πολιτογράφηση. Πρόκειται για πράξη της Ελληνικής Πολιτείας, με την οποία απονέμει στο πρόσωπο την ελληνική ιθαγένεια υπό τους όρους που η ίδια θέτει εξαιτίας του κυριαρχικού της δικαιώματος προς τούτο και μάλιστα χωρίς υποχρέωση να αιτιολογήσει ενδεχόμενη απόρριψη ανάλογου αιτήματος αλλοδαπού. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί η απόφαση ΣτΕ 1247/2007 ορίζουσα τα εξής:” Επειδή από τις ως άνω διατάξεις του ν.δ/τος 3370/1955 προκύπτει ότι η πολιτογράφηση αλλοδαπού αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της πολιτείας, η οποία το ασκεί σε κάθε περίπτωση καταρχήν ελεύθερα. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε, προβλέπεται ότι η απόρριψη αιτήματος για πολιτογράφηση δεν χρειάζεται αιτιολογία, ενόψει δε της φύσεως της σχετικής αρμοδιότητας του Κράτους, προς την οποία δεν στοιχεί, στο εθνικό δίκτυο, δικαίωμα του αλλοδαπού στην απονομή της ελληνικής ιθαγένειας με πολιτογράφηση, ο κανόνας αυτός δεν αντίκειται στο άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγματος ή στην αρχή του κράτους δικαίου.”
3) Η καταργηθείσα αφαίρεση της ελληνικής ιθαγένειας λόγω εγκατάλειψης του ελληνικού εδάφους
Το άρθρο 19 του προισχύσαντος Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας προέβλεπε ότι “Αλλογενής εγκαταλίπων το Ελληνικόν έδαφος άνευ προθέσεως παλλινοστήσεως δύναται να κηρυχθεί απολέσας την Ελληνικήν ιθαγένειαν. Τούτο ισχύει και δια τον αλλογενή τον γεννηθέντα και κατοικούντα εν τη αλλοδαπή.” Η διάταξη αυτή ερχόταν σε προφανή και ευθεία αντίθεση με το άρθρο 4 παρ.3 του Συντάγματος, η αντισυνταγματικότητα αυτή καλυπτόταν μόνο εξαιτίας του άρθρου 111 παρ.6 του Συντάγματος που όριζε ότι παραμένει σε ισχύ μέχρις ότου καταργηθεί με νόμο. Εν τέλει καταργήθηκε με νόμο του 1998, η κατάργηση όμως ίσχυσε μόνο για το μέλλον, με αποτέλεσμα να υπάρχει πληθώρα αλλογενών-Ελλήνων, οι οποίοι δεν έχουν επανακτήσει ακόμη την απωλεισθείσα ιθαγένειά τους βάσει αυτής της διάταξης, ενώ δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις των ανιθαγενών, με σοβαρές συνέπειες σε προσωπικό και νομικό επίπεδο. Μία κατηγορία προσώπων που επλήγησαν από την αντισυνταγματικότητα αυτή είναι και οι Έλληνες Εβραίοι που στερήθηκαν την ελληνική ιθαγένεια κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του ελληνικού εμφυλίου πολέμου καθώς εγκατέλειψαν το ελληνικό έδαφος εξαιτίας των διώξεων που υφίσταντο. Προς μία προσπάθεια θεραπείας των κακοδαιμονιών αυτών θεσπίστηκε ο σχετικός νόμος 4018/2011, προβλέποντας στο άρθρο 13 την εκ νέου χορήγηση της ελληνικής ιθαγένειας στους Έλληνες Ισραηλίτες, εφόσον βρίσκονται ακόμη εν ζωή, γεννήθηκαν μέχρι και τις 9/5/1945 και είχαν την ελληνική ιθαγένεια εκ της γεννήσεώς τους. Η αιτιολογική έκθεση του σχετικού νόμου αναφέρει ότι η σχετική διαδικασία έχει τα χαρακτηριστικά ιδιότυπης πολιτογράφησης αποβλέποντας στην αποκατάσταση αυτών των ατόμων.“ Δυστυχώς, η Ελληνική Πολιτεία,… δεν έλαβε την οποιαδήποτε µέριµνα για τον αποδηµήσαντα αυτόν πληθυσμό, ενώ σε ορισμένες µάλιστα περιπτώσεις προχώρησε ακόμη και σε αφαίρεση της ιθαγένειας από όσους επέλεξαν να εγκατασταθούν στο Ισραήλ µε βάση το διαβόητο και καταργηθέν πλέον άρθρο 19 του παλαιού Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας.” Μάλιστα στην απόφαση ΣτΕ 2800/2009 αναφέρεται ότι η απόφαση που απορρίπτει την αίτηση για ανάκτηση της ελληνικής ιθαγένειας που απωλέσθηκε κατά το άρθρο 19 του προϊσχύσαντα ΚΕΙ πρέπει να συνοδεύεται από ειδική αιτιολογία, εφόσον έχουν προβληθεί ουσιώδεις ισχυρισμοί σχετικά με την αναχώρηση του προσώπου από την Ελλάδα και την πρόθεσή του να επιστρέψει, καθώς και το ότι στην νομολογία του ΣτΕ κατά τη δεκαετία του 1990 γίνονταν δεκτές λόγω πλημμελούς αιτιολογίας παρόμοιες αιτήσεις ακυρώσεως, όπως η εξεταστέα που οδήγησε στην έκδοση της απόφασης από το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών 2113/2021.
Προσωπική θέση γράφουσας Δεδομένης της ρητής και περιοριστικής απαρίθμισης στο Σύνταγμα των περιπτώσεων που επιτρέπεται η αφαίρεση της ελληνικής ιθαγένειας (“Επιτρέπεται να αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια μόνο...”), οποιαδήποτε άλλη σχετική νομοθετική μεταρρύθμιση καθίσταται προδήλως προβληματική εξ απόψεως συνταγματικότητας. Παρόλο που η αντισυνταγματικότητα του προισχύσαντος άρθρου 19 του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας δεν κηρύχθηκε ποτέ από τα δικαστήρια, υπήρξε μία σχετική μέριμνα μετριασμού των συνεπειών της με την κατάργηση της διάταξης αυτής και την προσθήκη του άρθρου 111 παρ.6 του Συντάγματος. Ωστόσο, η ουσιαστική ρύθμιση της περίπτωσης των Εβραίων υπηκόων που έχασαν αδίκως την ελληνική ιθαγένεια στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τους διωγμούς που πραγματοποιήθηκαν συστηματικά εναντίον τους από το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς, άργησε να έρθει, καθώς μόλις το 2011 θεσπίστηκε ο νόμος 4018/2011. Ο τελευταίος προβλέπει μάλιστα την εκ νέου χορήγηση της ελληνικής ιθαγένειας στα εν λόγω πρόσωπα ανεξαρτήτως του χρόνου αναχώρησης από το ελληνικό έδαφος ή απώλειας της ιθαγένειας. Συνεπώς, την γράφουσα βρίσκει αντίθετη η άρνηση της εκ νέου χορήγησης της ελληνικής ιθαγένειας από τη Διοίκηση και σύμφωνη η απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, πολλώ δε μάλλον αν ληφθεί υπόψιν το σαφές του γράμματος του άρθρου 13 του ν.4018/2011 αλλά και τα πραγματικά και νομικά προβλήματα που προκάλεσε το προισχύσαν άρθρο 19 του ΚΕΙ.
Βιβλιογραφία
1.Αναστασοπούλου Ε.Κ/Γαλάνης Π./Μπατσούλας Δ., Επιλεγμένα πρακτικάθέματα Συνταγματικών Δικαιωμάτων(θέμα 25-ιθαγένεια), Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2021
2.Δετσαρίδης Χ., Κοφίνης Σ., Ο Κώδικας Μετανάστευσης και ο Κώδικας Ιθαγένειας- Ενημέρωση μέχρι τον Ν 4692/2020, Εκδόσεις ΝομικήΒιβλιοθήκη,Αθήνα 2020
3.Κερεντζή Π., Η διαφοροποίηση ομογενών και αλλογενών αλλοδαπών στο Δίκαιο Ιθαγένειας, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Νομική Σχολή ΔΠΘ,Κομοτηνή 2016
4.Παπαδάκη Π., Η συνταγματική και διεθνής προστασίατης Ιθαγένειας, ΕκδόσειςΣάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη,2020
5. Παπασιώπη-Πασιά Ζ., Δίκαιο Ιθαγένειας, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2011
6. Σπυρόπουλος Φ., Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις ΣάκκουλαΑθήνα- Θεσσαλονίκη,Αθήνα 2020
7. Τσούκα Χ., Δίκαιο Ιθαγένειας- Η ελληνική ιθαγένεια εν μέσω εθνικών λύσεων και διεθνών εξελίξεων, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2019
8. ΔΕΑ 2113/2021
9. ΣτΕ 2800/2009
10. ΣτΕ
Παρίσση Αμαλία,
τεταρτοετής φοιτήτριατης Νομικής Σχολής Αθηνών,
Μέλος της ομάδας “The Law Project” σχολιασμού δικαστικών αποφάσεων του τομέα Δημοσίου Δικαίου
Komentar